WSP J POLN254257

Polyóżyziu kresowa

583

na terenach pogranicznych (z pierwotną ludnością mieszaną), obejmując wszystkie warstwy społeczne. Przynależność ziem ukraińskich do Korony sprzyjała ściślejszym kontaktom z terenami rdzennie polskimi, z językiem ogólnopolskim i dialektami. Dialekt północnokresowy ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego zaczął formować się i rozwijać później, w większej mierze rozprzestrzeniając się na ludność niepolską. Odrębność Wielkiego Księstwa, a i później słabsze kontakty z językiem ogólnopolskim, „oddolne” szerzenie się języka polskiego drogą polonizacji warstwy chłopskiej sprzyjały z jednej strony utrzymaniu się pewnych archaizmów, por. wymowę lwica, kobita w języku inteligencji, z drugiej zaś przyczyniły się do wprowadzenia wielu innowacji, szczególnie w zakresie wyrównań analogicznych w morfologii. Ponadto wpływy białoruskie, chyba nie silniejsze od ukraińskich na południu, nie przechodziły w takiej mierze jak tamte do języka ogólnopolskiego, co sprawia wrażenie większego nasycenia polszczyzny północnokresowej elementami pochodzenia obcego.

Cechy charakterystyczne polszczyzny kresowej wynikają głównie z wpływów adstratowych (związanych z sąsiedztwem) i substratowych (wyrastających z podłoża) ukraińskich, białoruskich, a także litewskich i innych. Widać to szczególnie wyraźnie na przykładzie czy to świeżej polszczyzny na podłożu litewskim i bi.iłoruskim (opisanej przez Turską), czy też polszczyzny polskich górali, którzy wyemigrowali w XIX w. na Bukowinę i tam ich język ulegał wpływom ukraińskim (Feleszko, 1991). Wpływ białoruski czy ukraiński może też polegać bądź na podtrzymaniu pewnych cech, które w języku ogólnopolskim są archaizmami lub występują dziś tylko w gwarach, jak ł prze-dniojęzykowozębowe („sceniczne”), szerszy zakres końcówki w dopełniaczu typu do teoza czy końcówka -m w 1. os. 1. tnn. typu idziem, niesiem (jeśli w sąsiednich gwarach ukraińskich taka końcówka przeważa), bądź na wspieraniu innowacji, jak w przypadku wyrównań w mianowniku 1. ran. typu Polacy, księdzy czy w odmianie czasownika (ja) może, (oni) możo. Oddzielenie jednego i drugiego, i w ogóle wpływu sprawczego od podtrzymującego, jest bardzo trudne, a czasmi wręcz niemożliwe (Kość, 2000).

Jeszcze do niedawna większość prac poświęconych językowi polskiemu na Wschodzie dotyczyła bądź okolic Lwowa, bądź Litwy z przyległym obszarem białoruskim (Grodno, Nowogródek); istniały też prace omawiające język polski na podłożu wschodniosłowiańskim w dzisiejszych granicach Polski. Dziś coraz więcej prac odnosi się do polszczyzny środkowej Ukrai-ny, zachodniej Białorusi, Syberii czy Kazachstanu - przez długi czas nie było warunków do prowadzenia badań naukowych na ten temat. Nasza wiedza o języku kresowym ograniczona jest więc głównie do regionów najbardziej związanych z językiem ogólnopolskim, zresztą najbardziej dla tego języka znaczących. Stosunkowo dobrze opisano język pisarzy już to dawniejszych, już to XIX- i XX-wiecznych, istnieje bogata literatura o języku Mic-