wykłady z polskiej składni6

56 Schematy zdaniowe współczesnej polszczyzny

A. Schematy bezmianownikowe

1.    V — Grzmi, Dnieje, Pada, Zaczęło padać

2.    V - N_co — Mdli go. Ubywa wody, Słychać wrzawę

3.    V|_i(cz - Adv — Jest (wydaje się) miło, Było po północy, Robi się późno

Adv

4.    V_n;_ef|    — Janowi powodzi się źle

N_co

Inf

5. V

l_ącz    — Jest miło odpocząć. Chodzić po górach jest przyjemnie

Adv

^xjAdjl 1^N5 J

6. V)_ącz\-Inf — Zdążyć było niemożliwe (niemożliwością)

Nil

7. V_motj - Inf — Trzeba iść, Warto pracować, Należy uczyć się

8-    V_nj_ef| - Sent — Okazało się, że Jan nie zdążył, Wiadomo, że Piotr

przyjechał

9-    V_nj_efl Nco    — Janowi zależy na Marii, Janowi chodzi

(Praep) N_C() o uczciwość

B. Schematy z mianownikiem

10.    N] - V — Jan śpi, Jan tańczy, Jan spaceruje

11.    N i - V - N_co — Jan czyta książkę, Jan boi się psa

12.    N| - V_.N_C0 — j_{an c}j_aj_e fcjążkę koledze

\n_co

13.    N| - V - Adv — Jan zachowuje się źle, Jan mieszka w Warszawie

14.    Nj - Vfmodl - Inf — Jan chce wyjechać, Jan zaczyna pisać

W /

15.    N] - V - Sent — Jan wie, że ojciec przyjechał

16.    N, - Vmodr—N_c0 — Ojciec każe synowi wyjechać (żeby wyjechał)

\j^Inf 1

[Sentj

17.    N| - V N_c0 — Jan ocenia Piotra negatywnie

Adv

18.    N i - V y N_co — Jan uważa Piotra za przyjaciela

Praep N_c0

- V (Praep N_co) — Jan dowiedział sięjod Piotra 1, że

19.    N|

20.    N,

21.    N|

22.    N|

23.    N,

| Sent

|na

| przez telefon j

ojciec przyszedł

-    V^-N_co

\ (Adv) — Jan przenosi dziecko z liceum do szkoły zawodowej Adv

-    V)ą_CZ - Adj — Jan jest miły, Jan jest podobny do ojca, Jan

N₅

i

jest wysokiego wzrostu

-    V|_ącz -    | — Jan jest studentem. Jesteście bracia

-    V - Praep N_co — Jan wygląda na zmęczonego (na oszusta).

C. Schematy zawierające jednostki leksykalne

24.    N, to N, 1    .    ,    , . .    „    ,

, „    , , i — Zyc to walczyć, Zycie to walka, Jan to bohater

Inf to Inf J

25.    TO Vb_y<< N] — To jest dobry człowiek. To była dobra dziewczyna

26.    Z N₂ V|_ącz N] — Z ciebie jest zuch, Z niego był dobry kolega.

Użyte skróty oznaczają następujące pojęcia: N — pozycja grupy nominalnej; cyfra w subskrypcie — kolejny przypadek; co — casus obliquus, czyli przypadek zależny; Vi_ąCz — czasownik w funkcji łącznika; V_mod — czasownik modalny; Vniefi — czasownik niefleksyjny; Vfaz — czasownik fazowy; Inf — bezokolicznik; Sent — zdanie; Adv — pozycja przysłówkowa; Adj — pozycja przymiotnikowa; NA — nomen actionis (nominalizacja). W niektórych schematach czasownik wymaga konstrukcji z przyimkiem, który oznaczamy skrótem Praep.

Przedstawiony zestaw wymaga pewnych komentarzy.

1)    Podany zestaw obejmuje typy ogólne; poszczególne schematy mają wiele realizacji leksykalnych (np. schematy 11 i 12 wypełniane są przez bardzo wiele czasowników, inne są rzadsze, np. 17, 18). W obrębie poszczególnych typów mogą występować, jak powiedzieliśmy wyżej, różne warianty formalne; np. schemat 11 realizowany jest zarówno przez strukturę: N!-V-N₄ (Jan widzi psa), jak i: N|-V-N₂ (Jan boi się psa), a także; N,-V-N₃, N!-V-N₅ (Jan przygląda się obrazowi, Jan zachwyca się obrazem).

2)    Specjalnego komentarza wymagają schematy zawierające jednostki leksykalne. Dwa z nich oparte są na predykatywnym użyciu wyrazu to o funkcji identyfikującej. Trzeci schemat: Z N₂ jest N, (Z niego jest dobry kompan) wykazuje następującą osobliwość: N, wskazuje na predykat, a N₂ przedmiot, do którego predykat się odnosi. Ponadto w tym schemacie musi być obecny przyimek z.