wykłady z polskiej składni6

Ludzie krzyczeli na moście

Pojęcie akomodacji syntaktycznej

W sumie wszędzie tam, gdzie forma podrzędnika nie jest zdeterminowana przez nadrzędnik, będziemy mieli do czynienia z brakiem akomodacji, czyli formami nieakomodowanymi.

Wreszcie, kończąc tę kwestię, trzeba mocno podkreślić, że związki nieakomodowane są rozumiane na podstawie semantycznej i mogą być źródłem wieloznaczności struktur zdaniowych, ich różnych interpretacji (zwłaszcza w wersji pisanej). Na przykład zdanie:

Ludzie na moście krzyczeli

może być rozumiane dwojako: Krzyczeli na moście i ludzie na moście. Oczywiście, tę wieloznaczność reguluje się szykiem. Zdanie:

i ąz-iania, Vpro-<wem. treści imen-sż dla

Wy-

o do

oczywiście

wrócił.

Jan

rzeczywiście

istotnie

Grupa pierwsza wyraża różne stopnie hipotetyczności informacji — od hipotezy słabej do mocnej, druga zawiera ostrzeżenie przed informacją: ‘lak mówią, ale ja w to nie wierzę’. Informacja o cudzym przekazie (‘jak mówią’) wyrażana jest partykułą podobno. Grupa trzecia to potwierdzenie czyjegoś wcześniejszego sądu lub przypuszczenia.

2) Wyrażenia informujące o postawie emocjonalnej, typu na szczęście, niestety: Jan, niestety (na szczęście), wrócił.

3) Kolejny typ to wyrażenia metatekstowe służące konstrukcji tekstu: jednym słowem, sumując, podobnie, inaczej, przeciwnie: Jan, przeciwnie, nie lubi życia towarzyskiego.

4) Ostatni typ jest nieco inny: wyrażenia należące do niego dadzą się składniowo podporządkować któremuś z członów zdania, jednak semantycznie nie są jego określnikami, ale wprowadzają dodatkowe predy-kacje, stoją więc na pograniczu zdań pojedynczych i konstrukcji wielo-predykatowych (por. rozdz. VIII). Należą tu partykuły typu tylko, również, zwłaszcza itp., np.

Jan tylko uśmiechnął się

Tylko Jan uśmiechnął się

Również Jan sprzedał samochód

Jan również sprzedał samochód

Jan sprzedał również samochód.

W zależności od tego, przy którym członie stoi wyrażenie, zmienia się informacja. W przykładach z wyrażeniem tylko zmiana pozycji powoduje, że w pierwszym zdaniu chodzi o to, że Jan uśmiechnął się (a nie np. nawymyślał), w zdaniu drugim, że nikt oprócz Jana nie uśmiechnął się.

Podobne różnice semantyczne wywołuje zmiana szyku w trzech zdaniach z wyrażeniem również, które informuje kolejno, że ktoś inny oprócz Jana także sprzedał samochód, że Jan oprócz sprzedania także zrobił co innego oraz że oprócz samochodu Jan sprzedał jeszcze coś innego.

Przedstawione typy wyrażeń nie wyczerpują całości zagadnienia. Zwłaszcza ostatnia grupa jest bardzo skomplikowana semantycznie; jej dokładniejszy opis zawiera książka M. Grochowskiego Polskie partykuły (1986).