ćwiczenia

ich świadomość na odczuwanie równowagi: jej chwilowego zachwiania i ponownego odzyskiwania poprzez odnalezienie na powrót środka ciężkości. Kiedy już doświadczą przez jakiś czas tego ruchu, niech powtórzą jeszcze raz, mówiąc o wrażeniach, jakich doznają w poszczególnych pozycjach, wskazując na miejsce w ciele, gdzie czują się „ześrodkowani”, zcentralizowani. W większości przypadków będzie to okolica nieco poniżej pępka i kilka centymetrów w głąb ciała. Następnie, zmieniamy kołyszący ruch na przednio-tylny, zamiast na boki. Młodsze dzieci mogą udawać, żc są ruchomymi, kołyszącymi się zabawkami, zataczać kręgi, z rękami na biodrach. Kiedy głowa „zabawki” zwalnia, lekko się chwieje, aż wreszcie całkiem nieruchomieje.

Oczy, Traumn i Czytanie: pomoc uczniom, którzy nie mogą skupić wzroku na tekście.

Podczas gdy Jarek miał trudności zc zrozumieniem słów, które „czytał”, inne dzieci, cierpiące z powodu traumatycznych urazów, czasem nie są w stanie nawet na tyle skupić wzroku, żeby je rozpoznać. Niżej przedstawiamy ćwiczenie „Leniwe ósemki”, które służy doskonaleniu umiejętności wodzenia oczami, śledzenia wzrokiem. Zakłócenia procesu widzenia są charakterystyczne dla uczniów z traumą. U tych dzieci, które były świadkami, bądź ofiarami brutalnego ataku, wypadku, czy innego dramatycznego wydarzenia, przerażający obraz pozostaje w pamięci, w zatrzymanym czasie. Czasem przejawia się to tylko pustym, nieobecnym wyrazem twarzy. Jeżeli chaos powraca często i nieoczekiwanie, oczy mają tendencję do wędrowania na boki, żeby zwiększyć zakres widzenia peryferycznego; jest to objawem wzmożonej czujności, bycia w gotowości.

Dzieci, które widziały to zbliżające się bezpośrednio do nich niebezpieczeństwo, doświadczają czasem chwilowego unieruchomienia wzroku, kiedy przesuwają nim po tekście i ich oczy padną na nią akurat pod określonym, budzącym wspomnienie kątem.

Dla niektórych bywa stresujący sam ruch oczu od lewej strony do prawej; wywołuje zmęczenie po czytaniu. Zdolność skupiania uwagi równocześnie na różnych punktach przestrzeni może pomagać w twórczym myśleniu, ale wprowadza też chaos, kiedy trzeba się skoncentrować na poszczególnych literach i słowach czytanego tekstu. Często bywa, że uczniom obarczonym traumą przypisuje się dysleksję, albo brak zdolności do nauki, ponieważ nie są oni w stanie wodzić płynnie obydwoma oczami. Carla Hannaford pisze: „Stwierdziłam, że dzieci mające trudności w nauce, często stresują się, mając skoncentrować wzrok na moim kciuku, kiedy wodzę nim od krańca do krańca całego ich pola widzenia. Ich oczy „skaczą”, skarżą się, żc to boli, nic mogą skupić uwagi. Ten wzrokowy stres - kiedy oczy nie mogą się skupić, albo wodzić razem za czymś -jest spowodowany niedorozwojem mięśni ocznych; a tego przyczyną jest z kolei brak ruchu.”. Niemowlętom urodzonym w biednych, czy dysfunkcyjnych rodzinach, brak jest często właściwej stymulacji, potrzebnej do nonnalnego rozwoju zdolności widzenia. Później, zbyt wiele oglądania telewizji, też ogranicza zakres ruchu gałek ocznych; do śledzenia ekranu nie musi on być duży. Brak wzrokowej stymulacji może też być spowodowany przez stres i traumę. Dr Hannaford pisze dalej: „Pod wpływem stresu oczy reagują ruchem peryferycznym, a główne mięśnie gałek ocznych nie są w stanie odebrać pełnego przekazu molorycznego z dominującej półkuli mózgu. Źrenice nic mogą się skupić, czy wodzić płynnie po tekście. Zintegrowany odbiór sensoryczny jest także ograniczony. W niektórych europejskich szkołach, w ramach treningu tych umiejętności, dzieci szydełkują lub robią na drutach.”. Robienie na drutach wzmacnia koordynację motoryczną, a także ruch wodzący gałek ocznych.

Leniwe ósemki dla oczu

Celem ćwiczenia jest rozwijanie koordynacji pomiędzy rękami i oczami. Polega ono na skupieniu wzroku na kciuku, który zakreśla niewidzialny symbol nieskończoności w obrębie pola widzenia. Uczeń wyciąga jedną rękę z wystawionym do góry kciukiem na poziomie oczu, mniej więcej na długość przedramienia. W celu maksymalnej aktywacji mięśni, ruch powinien być p-o-w-o-l-n-y i świadomy. Głowa jest trzymana nieruchomo, ale zrelaksowana. Oczy wodzą za kciukiem, który najpierw wznosi się prosto wzdłuż środka pola widzenia, aż do jego krańca, a następnie -przeciwnie do ruchu wskazówek zegara - przesuwa się po luku w lewo i w dół. Potem do środka dolnej krawędzi pola widzenia. I znów wznosi się do poziomu oczu. Teraz to samo, tylko w prawo: do góry i zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Cały ten ruch należy powtórzyć przynajmniej po trzy razy każdą ręką. Następnie składamy dłonie, a kciuki krzyżujemy. Koncentrując wzrok na środku iksa, który,/ tworzą kciuki, wykonujemy znów cały ruch „leniwych ósemek”, tym razem obydwiema dłońmi.

Ostrzeżenie dla pracującycłi z dziećmi bardzo silnie cierpiących z powodu traumy: praca z oczami może być bardzo stymulująca, działać pobudzająco. Należy cały nich wykonywać bardzo powoli; na początek tylko jedną pętlę ósemki. Jeżeli uczeń skarży się na zmęczenie albo ból oczu -natychmiast przerwij. Pozwól jego oczom odpocząć, a w tym czasie dowiedz się, jakie wrażenia, myśli, czy obrazy pojawiają się w jego głowie. Bądź blisko, towarzysz mu w przykrych doznaniach, jakie może mieć. Nie naciskaj, nie przyspieszaj.

Wariantem tego ćwiczenia jest rysowanie ósemek kredą na tablicy albo asfalcie. To będą „Pisane Leniwe Ósemki”; mają być takie duże, jak tylko dziecko zdoła. Róbcie to w odpowiednich momentach, tale długo, aż uczeń bez wysiłku narysuje po trzy ósemki każdą ręką.

Ćwiczenia rozwijające zdolność samorcgulacji, samouspokojenia

Prawie wszystko to, co się robi w szkole, może być też praktyką samoregulacji. Najważniejszą sprawą jest monitorowanie i modelowanie systemu nerwowego w stanie pobudzenia (aktywacji) lub uspokojenia (de-aktywacji), i stwarzanie okazji do samouspokojenia, samoobserwacji. Sztuki walki (na przykład Aikido) i inne sporty uprawiane na macie, można nieco zmodyfikować, wbudowując w nic przerwy, „czas na oddech”, dla zmniejszenia pobudzenia. Sedno rzeczy leży w tym, żeby pomóc uczniowi osiągnąć wprawę w rozpoznawaniu drobnych oznak nadchodzącego stanu, zanim się on w pełni rozwinie. Można to osiągnąć w trójstopniowym procesie; grupa udziela wsparcia, kiedy uczeń prosi o przerwę na:

1.    Prześledzenie pojawiającej się aktywacji (pobudzenia, podniecenia).

2.    Poświęcenie pełnej minuty na uspokojenie się, odzyskanie panowania.

3.    Ponowne ugruntowanie i ześrodkowanic się przed dalszym działaniem.

22