056 (9)

redukowalne do dobry (człowiek i dobry człowiek reprezentują tę samą kategorię syntaktyczną - grupę imienną, natomiast dobry i dobry człowiek należą do różnych kategorii syntaktycznych), dobry jest syntaktycznie zależne od człowiek. 2) Gdy jakaś konstrukcja syntaktyczna nie jest redukowalna do żadnego ze swoich członów, członem syntaktycznie zależnym jest ten z nich, który może być w tej konstrukcji zastąpiony przez wyrażenie semantycznie puste, wypełniające jedynie obligatoryjną pozycję syntaktyczną w obrębie danej konstrukcji; człon taki nazwiemy członem zależnym implikowanym. Np. w wyrażeniu zdaniowym Janek mieszka w Toruniu żadna z pozycji syntaktycznych nie jest redukowalna, w szczególności nie jest zupełnym (niezależnym kontekstowo) wyrażeniem zdaniowym np. Janek mieszka, Mieszka w Toruniu czy Mieszka. Gramatycznie (chociaż, oczywiście, nie semantycznie) zupełnym wyrażeniem zdaniowym jest natomiast Ktoś gdzieś mieszka. Wskazuje to, iż zarówno Janek, jak i w Toruniu są członami syntaktycznie zależnymi, implikowanymi przez mieszka. Człon konstrukcji syntaktycznej, który nie jest zależny od żadnego innego członu tej konstrukcji, będziemy nazywać jej członem głównym (konstytutywnym), np. człowiek jest członem głównym grupy imiennej ten bardzo stary człowiek, mieszka jest członem głównym wyrażenia zdaniowego Janek mieszka w Toruniu.

W konstrukcji syntaktycznej złożonej z członów A i B, gdzie B jest syntaktycznie zależne od A, nazwiemy człon A nadrzędnikiem składnika B, człon zaś B podrzędnikiem składnika A, np. w bardzo stary człowiek wyrażenie stary jest podrzędnikiem w stosunku do człowiek i nadrzędnikiem w stosunku do bardzo', wyrażenie człowiek - człon główny tej grupy imiennej jest nadrzędnikiem w stosunku tak do stary (bezpośrednio), jak i (pośrednio) do bardzo', wyrażenie bardzo jest podrzędnikiem (bezpośrednim lub pośrednim) w stosunku do stary i do człowiek.

3.3. KLASY FUNKCJONALNE POLSKICH LEKSEMÓW

Proponowana tu klasyfikacja leksemów na części mowy ma strukturę hierarchiczną; kolejne właściwości syntaktyczne leksemów, uznane za dystynktywne z punktu widzenia podziału słownictwa na części mowy, dają rozbicie zasobu leksykalnego języka polskiego na coraz mniejsze klasy funkcjonalne. Rysują się następujące syntaktycznie istotne podziały zasobu leksykalnego.

W zależności od zdolności leksemu do wchodzenia w związki składniowe z innymi leksemami trzeba wyróżnić dwie podstawowe grupy.

Leksemy syntagmatyczne mają określoną łączliwość składniową, tzn. wykazują zdolność wchodzenia w związki składniowe z innymi leksemami, tworząc z nimi złożone konstrukcje składniowe. Ich funkcja syntaktyczna może być różna: spełniają one funkcję składników (członów') w'ypow'iedzenia lub też funkcję wykładników związków składniowych między składnikami wypowiedzenia.

Leksemy niesyntagmatyczne funkcjonują prymarnie jako samodzielne wypowiedzenia, nie wchodząc w związki syntaktyczne z innymi elementami tekstu (hej\, bęcl, halo\, baczności, tak, nie). Leksemy niesyntagmatyczne są zawsze nieodmienne.

56