060 (8)

podczas gdy relatory uznano za nieautosyntagmatyczne (zaimki względne traktowane są tradycyjnie jako leksemy autosemantyczne).

Nie pokrywa się również klasyfikacja syntaktyczna z morfologiczną. Wprawdzie wszystkie leksemy niesyntagmatyczne są nieodmienne, jednak podział syntaktyczny pozostałych leksemów krzyżuje się z klasyfikacją morfologiczną; spośród autosyntagmatycznych nieodmienne są przysłówki i modalizato-ry, natomiast nieautosyntagmatyczne relatory mogą być odmienne (stanowiąc z punktu widzenia swych właściwości fleksyjnych podklasę „morfologicznych przymiotników”, np. jaki, który, lub rzeczowników kto, co).

Między syntaktycznymi, morfologicznymi i semantycznymi właściwościami poszczególnych części mowy zachodzi określona korelacja. Każda z syntaktycznie zdefiniowanych klas funkcjonalnych - części mowy. w szczególności zaś każda z klas leksemów autosyntagmatycznych. charakteryzuje się swoistym zespołem właściwości morfologicznych i określonym typem funkcji semantycznej. Cechy morfologiczne i semantyczne typowe dla danej klasy funkcjonalnej z zasady jednak nie obejmują wszystkich leksemów należących do tej klasy. Typową np. morfologiczną cechą polskiego rzeczownika jest odmienność przez przypadki i liczby, chociaż istnieją rzeczowniki nieodmienne (np. kakadu, Toronto, kiwi)-, typową ich funkcją semantyczną jest denotowanie (zbiorów) obiektów fizycznych, chociaż istnieją rzeczowniki denotujące np. procesy (por. rozkład, powódź) czy też stany (np. strach, mróz). Zgodność właściwości syntaktycznych z typowymi dla danej części mowy właściwościami morfologicznymi i semantycznymi dotyczy z zasady jedynie pewnego podzbioru leksemów' należących do tej części mowy, stanowiącego jądro (centrum) danej części mowy. Np. jądrem klasy funkcjonalnej rzeczowników są leksemy o funkcji syntaktyczncj członu głównego grupy imiennej, odmieniające się przez przypadki i liczby, denotujące obiekty fizyczne lub zbiory obiektów fizycznych.

Występuje wyraźna zależność morfologicznych właściwości leksemów danej klasy funkcjonalnej od typu spełnianej przez nic funkcji syntaktycznej. Leksemy niesyntagmatyczne z natury rzeczy są nieodmienne; to samo dotyczy leksemów nieautosyntagmatycznych poza relatorami, które jako składniki zależnego wyrażenia zdaniowego wchodzą w związki składniowe z innymi jego składnikami, zachowują się więc w obrębie tego zdania jak leksemy autosyntagmaiyczne. Te ostatnie to: a) leksemy odmienne (czasownik, rzeczownik, przymiotnik, liczebnik), przy czym istotną funkcją morfemów' fleksyjnych jest ich rola jako wykładników związków syntaktycznych między składnikami wypowiedzenia (wskaźników akomodacji), b) leksemy nieodmienne, gdzie brak fleksji jest wskaźnikiem swoistych relacji syntaktycznych - sygnalizuje nieimplikowanie podrzędnika czasownika (przysłówki) lub swobodę wchodzenia w związki syntaktyczne z dowolnym składnikiem wypowiedzenia (modalizatory).

3.4.2. Czasowniki

Czasowniki to klasa funkcjonalna leksemów o funkcji członu głównego (nadrzędnika) wyrażenia zdaniowego, morfologicznie scharakteryzowana przez obligatoryjne kategorie fleksyjne czasu i trybu; semantycznie są to leksemy oznaczające stany, procesy, czynności. Ze względu na kategorię osoby dzielą się na dwie nierówne grupy: większą - czasowników osobowych (spać, iść, pisać, runąć) i stosunkowo nieliczną - czasowników nieosobowych (grzmieć, świtać, należy, brakować). Ze względu na właściwości morfologiczne wyróżniają się tu dwie podklasy: (a) czasowniki właściwe - leksemy o fleksji syntetycznej i analitycznej, oraz predykaty wy - leksemy o fleksji analitycznej.

W związku z predykatywaini por. grupę „czasowników niefleksyjnych” u S. Jodłowskiego 1971, czasowników niewłaściwych u Z. Saloniego 1974. Podklasa predykatywów została tu potraktowana szeroko; krytykę tego stanowiska zob. M. Wiśniewski 1992, M. Szupryczyńska 1995.

60