1 141
1

wielu aspektów społecznych. Decyduje o nich prawo (zamknięcie się stanu szlacheckiego), warunki lokalne (ograniczony ruch ludności), niektóre inne społeczne zjawiska, jak niechęć do zawierania małżeństw z ludźmi etnicznie lub wyznaniowo obcymi, aspekty moralne (prawo incestu) itp.

3.6. Antroponomastyka historyczna

3.6.1.    Studium nazw osobowych (imion i nazwisk) może mieć dwa aspekty. Nazwa osobowa bowiem służy odróżnieniu jednej osoby od drugiej (podobne funkcje w średniowieczu pełniło w Polsce zawołanie i nazwa herbowa), i stąd towarzyszy człowiekowi od zarania jego dziejów. Równocześnie jednak jest kondensacją cech zarówno osoby, której przysługuje, jak również wyznacznikiem historii jej przodków, dziedzictwa kulturowego, uwarunkowań społecznych itp., niejednokrotnie nie pozbawionych znamion wręcz magicznych. Tym samym badania antroponomastyczne (anthrópos = człowiek, onoma = imię), mogą wnieść wiele elementów do szeroko rozumianych badań genealogicznych.

3.6.2.1.    Imiona rodzime mają trzy formy:

a)    Imiona dwuczłonowe (composita), używane przede wszystkim w kręgu warstw wyższych, o rozmaitym składzie słowotwórczym, ale z wyraźną przewagą wyrazów -sław, -mir, -bor, -mysł, -gniew, -rad, -wuj, -stryj, -mił, -bóg, np. Broni-sław, Stani-sław, Moj-mir, Bogu-sław, Są-bor, ale także Woj-cicch, Nie-głos, Trzeszczy-oko, Biało-wąs. Powstając z ograniczonego zasobu imiono-twórczego, zrozumiałego dla współczesnych, zawierają określoną treść, która powinna wiązać się z osobą używającą tego imienia.

b)    Imiona jednoczłonowe (apellatim), używane przede wszystkim w warstwach niższych, to rzeczowniki pospolite i przymiotniki, których znaczenie kojarzono z cechami osoby, która imię nosiła, przy czym nie zawsze były to cechy dosłownie wyrażane, ale także alegorycznie, z zastosowaniem swoistej przenośni. Przykłady takich imion to: Baran, Mchacz, Szydło, Kochan, Krszczon itp.

Językoznawcy proponują następujący podział imion apelatywnych:

1)    tworzone od przymiotników — Młodosz, Goły, Czarnota, Długota;

2)    tworzone od rzeczowników oznaczających rośliny (Cis, Kwiatek, Kierz), zwierzęta (Kobyłka, Czapla, Śwircz, Wilkosz, Byczek), wytwory człowieka (Kusza, Kożuszek, Koszek, Szydło, Wrzecionka), wykonywane zawody (Siodełek, Koniosz);

3)    tworzone od czasowników — Skowiela, Stracenka.

Podział ten zdaje się tworzyć kryteria dla różnorakich analiz materiału onomastycznego.

c)    Imiona skrócone, często z odcieniem pieszczotliwym. Skróceniu ulegał człon pierwszy (Kaźmir z Kazimir) lub drugi (Sulim z Sulimir). Jeden człon mógł być zupełnie usunięty (Bliz z Blizbor, Kraj z Dzierżykraj), ale zostający

81