116 fn

to jest to w istocie wybór moralny. U podstaw nauki leży zatem decyzja moralna.

A teraz drugie pytanie: dlaczego strategia racjonalnych uzasadnień jest tak skuteczna w badaniu świata? Racjonalność odniesiona do poznania jest pewną wartością (przyshigującą temu poznaniu); racjonalność odniesiona do przedmiotu poznania jest sensem (przysługującym temu przedmiotowi). Racjonalna metoda nauki okazuje się skuteczna w badaniu świata, ponieważ świat jest przeniknięty sensem. Sensu w tym wypadku nie należy rozumieć antropomorfistycznie, na przykład jako posiadanie nadanego przez kogoś „ukrytego znaczenia”, lecz jedynie jako te własność świata, dzięki której ujawnia on część swojej zorganizowanej struktury, gdy zastosuje się do niego racjonalnie zorganizowaną metodę badania.

Sama nauka nic jest filozofią, ale z pewnością prowadzi do filozoficznych pytań.

6. Horyzont

Powyższe rozważania wykazały, jak sądzę, że metanaukowa refleksja nad nauką stawia, lub przynajmniej sugeruje, pytania wychodzące poza granice nauki, a więc pytania otwierające się na transcendencję (czy może Transcendencję?). W takim ujęciu transcendencja nie jest naukową hipotezą, lecz poznawczym horyzontem, rzucającym wyzwanie zamyśleniu nad nauką i jej granicami.

Mimo że transcendencja pojawia się poza granicami nauki, jako jej swoisty horyzont, nie znaczy to bynajmniej, iż transcendencji należy szukać gdzieś na obrzeżach świata. Przeciwnie, jest to horyzont, który - choć nieuchwytny dla naukowej metody — przenika wszystkie dziedziny badania i sięga do podstaw. Korzenie istnienia, sedno rzeczywistości, racjonalność i sens nie poddają się matematyczno-empirycznej metodzie, ale są obecne w każdym drgnięciu atomu, w każdym kwancie pola, w każdej próbie zrozumienia.

Horyzont transcendencji jest wszędzie.

PRZYPISY

ZAGADNIENIA WSTĘPNE

' Nazwa „metafizyka" pochodzi od późniejszego aiystotelika. Andronikosa z Rodos; sam Arystoteles używał nazwy „filozofia pierwsza" lub „teologia".

¹ Etymologicznie wyraz „teologia’ wywodzi się od dwóch słów greckich: Thtos - Bóg i logos - słowo, nauka.

’ Etymologicznie „filozofia" znaczy miłość modrości; od greckich wyrazów: philein - kochać, stphia — mądrość.

^ł Nazwa „nauki szczegółowe” nie powinna sugerować, jakoby jedyną różnicą pomiędzy nimi a filozofią było to, że zajmują się one „fragmentami rzeczywistości", podczas gdy filozofia bada „wszystko". Przy niektórych rozumieniach filozofii takie rozumienie jest po prostu fałszywe.

⁵ W dalszym ciągu, dla uproszczenia, zamiast „nauki szczegółowe" będziemy mówić krótko „nauki". Skutkiem tego powstaje rozróżnienie: nauki - filozofia. Filozofom, urażonym niekiedy, że ich dyscyplina nie została zaliczona do nauk, warto przypomnieć, iż w języku angielskim (który ostatnio zdominował publikacje z zakresu filozofii nauki) wyraz science (nauka) jest zarezerwowany dla nauk empirycznych, w odróżnieniu od phUosophy (filozofia) czy humanities (nauki humanistyczne). W uleganiu angielskim zwyczajom językowym nie należy dopatrywać się tendencji dyskryminacyjnych w stosunku do filozofii lub humanistyki.

STRUKTURA FIZYKI

! Jeszcze długo potem wyrażenie to traktowano jako synonim wyrażenia „nauki empiryczne”.

‘ Noszą one nazwy kanonów: zgody, różnicy, reszt i zmian towarzyszących.

’ W wielu podręcznikach filozofii fizyki i historii filozofii kanony Milla są poddawane dosyć szczegółowej analizie. Ponieważ jednak mają one już dziś tylko znaczenie historyczne, czynienie tego w tak zwięzłym podręczniku jak niniejszy uważałbym za zbędny luksus.

* Tnctasus logico-philosophicus, packi. B. Wolnicwicz, Bibl. Klasyków Filozofii. PWN, Warszawa 1970.

⁵ logika odkrycia naukowego, przekł. U. Niklas, PWN, Warszawa 1977, s. 39—10.

-115-