120

120 Jerzy Bartmiński, Styl potoczny

sfery takie, jak moralność {dobry, zły, krzywda, wina); wiara i religia {chrzest, grzech, Bóg, duch); sztuka i obyczaje {śpiewać, grać, obraz). Poza nazwami przedmiotów i ich cech, poza nazwami czynności, stanów i procesów do tego elementarnego słownika potocznego należą także podstawowe wyrazy gramatyczne (zaimki, przyimki, spójniki) służące wyrażaniu najprostszych relacji osobowych, przestrzennych, czasowych i logicznych. Właśnie takie, neutralne, a nie emocjonalne, słownictwo potoczne stanowi zrąb tekstów rozmów, dyskusji, dialogów, opowiadań, kawałów, listów, pamiętników -najbardziej typowych gatunków potocznych. Badania historycznojęzykowe pokazały, że podstawowe słownictwo potoczne jest zarazem bardzo stare, sięga odległej przeszłości, czasów wspólnoty prasłowiańskiej i nawet prain-doeuropejskiej.

Właśnie odniesienie słownictwa potocznego do elementarnych sytuacji egzystencjalnych człowieka, do podstawowych przedmiotów i zjawisk, sprawia, że może ono pełnić rolę eksplikacyjną w stosunku do bardziej złożonych i bardziej wyspecjalizowanych wyrażeń oraz całych tekstów (naukowych, urzędowych czy artystycznych), że może występować w funkcji defi-niensów w definicjach słownikowych.

Podobnie jak w słownictwie, także w sferze konstrukcji gramatycznych możemy wydzielić jednostki najbardziej elementarne i wtórne, bardziej wyspecjalizowane. Do pierwszych należą np. zdania złożone współrzędnie łączne {zapukał i wszedt) czy zdania czasowo-warunkowe (jak się zrobi jasno, wrócimy do domu); do drugich np. zdania z rzeczownikami odsłownymi w funkcji okoliczników (po zapukaniu wszedł; o świcie wrócimy do domu) czy zdania wyspecjalizowane jako warunkowe (jeśli zrobi się jasno, wrócimy) lub czasowe (kiedy zrobi się jasno, wrócimy).

Pierwsze zróżnicowanie stylu potocznego: rejestry neutralny i emocjonalny

Środki stylu potocznego, którym poświęcano tradycyjnie wiele uwagi, są zróżnicowane odpowiednio do wielości funkcji tego stylu i różnych jego użyć sytuacyjnych. Można w nim wydzielić swoiste sytuacyjne rejestry form, czyli ich typy „nacechowane stylistycznie w najwęższym sensie” (Bogusławski, 1973, s. 132), ze względu na stopień oficjalności, powagi, familiar-ności, konkretności, figuratywności, emocjonalności itd. (por. Todorov, 1984, s. 32-42). Najważniejszy podział, wyrazisty zwłaszcza w potocznym słownictwie, dotyczy nastawienia na obiektywne przedstawianie bądź subiektywne wartościowanie przedmiotu mowy. Podane wyżej przykłady wyra-