132

132 Jerzy Bartmiński, Styl potoczny

tego. Bywa ono używane w sytuacjach nieformalnych (np. w rozmowach z członkami rodziny, z przyjaciółmi), gdy mówiący chce zasygnalizować swój familiarny stosunek do adresata wypowiedzi, podtrzymać swobodny, nie skrępowany nastrój - bądź ujawnić takie swe dyspozycje psychiczne, jak poczucie humoru, skłonności gawędziarskie, ogólną sprawność językową, umiejętność żywego, nieszablonowego relacjonowania faktów itp.” (Buttler, 1977, s. 91; podobnie Buttler, 1978a, s. 37). To rozumienie potoczności sytuuje styl potoczny nisko.

Wydzieleniu elementów zwanych potocznymi - głównie wyrazów i fra-zeologizmów opisywanych łącznie z elementami określanymi jako „kolokwialne”, „pospolite”, „rubaszne”, „żartobliwe”, „wulgarne” (por. Buttler, 1977, s. 92) - towarzyszy wyodrębnienie i osobne traktowanie słownictwa neutralnego, standardowego, które traktuje się jako „międzyodmianowe” (Buttler, 1977; Buttler, Markowski, 1988; Markowski, 1990).

Koncepcja antropologiczna, operująca kulturowym pojęciem stylu jako wielopoziomowej całości semiotycznej, bada środki stylu (w tym zwłaszcza semantyczną stronę słownictwa) jako eksponenty obrazu świata i zespołu wartości. Obejmuje wszystkie cechy pozytywne (nie ograniczając się do dy-ferencjalnych), więc także wyrażenia i formy językowe, które występują w różnych stylach, jeśli tylko mogą zostać potraktowane jako wykładniki konstytutywnych wartości stylowych. Cechy dyferencjalne traktuje jako sygnały stylu. Równocześnie dokonuje wyodrębnienia rejestrów: emocjonalnego (w różnych jego odcieniach) i opisującego, konkretnego i abstrakcyjnego, figuratywnego i dosłownego itd.

W koncepcji „opolskiej” przyznaje się potoczności status pełnowartościowego, a nawet podstawowego i głównego wariantu języka narodowego. Idzie to w parze - zgodnie z antropologiczną koncepcją stylu - z akceptacją tzw. zdrowego rozsądku jako jednej z wartości podstawowych (Gajda, 1990). Przytoczmy reprezentatywną wypowiedź Antoniego Furdala:

„Podstawowym typem języka jest język potoczny. Określany tym mianem język używany jest przez społeczeństwo dla celów przede wszystkim komunikatywnych, choć nie wyłączając poznawczych i emocjonalnych, bez których żaden język istnieć nie może. Jest to język, jakim posługujemy się na co dzień, używając go jako środka porozumienia na tematy wspólne nam wszystkim, a więc odnoszące się do zajęć domowych, posiłków, ubrania, pogody, dojazdów do pracy, rozrywek itd. Pod względem budowy gramatycznej jest on dość jednolity, a słownikowo niezbyt rozbudowany. Ma charakter najbardziej uniwersalny i tak też jest odczuwany przez przeciętnych przedstawicieli społeczeństwa (Furdal, 1977, s. 151)”.

Podobne stanowisko zajmują Aleksander Wilkoń (1987) oraz Jerzy Bart-miński (1981; 1991).

Tylko przy takim postawieniu sprawy styl potoczny sytuuje się wysoko jako styl centralny i podstawowy dla systemu stylowego języka, jako baza dla formowania innych stylów językowych.