130

130 Jerzy Bartmiński, Styl potoczny

i jako usankcjonowanych ideałów” (Garfinkel, 1984, s. 203; podobnie Schutz, 1984). Dlatego „naukowe racjonalności nie mogą być uznawane za ideał w działaniach rządzonych założeniami życia codziennego” (Garfinkel, 1984, s. 220), a ocenianie języka potocznego z perspektywy języka i zasad myślenia naukowego jest nieporozumieniem (Hołówka, 1986).

Opozycja: potoczność aoficjalność wywodzi się z okresu powstawania stylu urzędowego (patrz hasło: Styl urzędowy). Nabrała szczególnego znaczenia w państwach zorganizowanych totalitarnie na podstawach ideologicznych, jak Polska okresu władzy komunistycznej. Potoczność jako kategoria językowo-kulturowa ufundowana na pojęciu antropocentrycznoś-ci została - razem ze „zdrowym rozsądkiem”, perspektywą „szarego człowieka” i społecznym rozumieniem „normalności” - ostro skontrastowan'a z oficjalnością fundowaną na pojęciu urzędu i ideologii.

Świadectwem obrony języka potocznego jako formy świadomości plebej-skiej, familiarnej, naturalnej przed naporem świadomości totalitarnej, masowej, stechnicyzowanej oraz przed stojącym do jej dyspozycji urzędowym, oficjalnym językiem była w latach siedemdziesiątych zwłaszcza twórczość Mirona Białoszewskiego. Na przykład w utworze Szumy, zlepy, ciągi (Warszawa 1976) autor połączył użycie potocznego języka z przywołaniem właściwego temu językowi widzenia świata i uwydatnieniem kontrastu „ja” -zwykły człowiek i „oni” - władza, urząd ustalający i egzekwujący normy:

Na moich drzwiach zatknięty list. Myślę sobie pewno ktoś życzenia, nudna idea, ale zobaczę kto, otwieram, a tam druczek, moja data urodzenia - co, co, ano, upomnienie od poradni przeciwgruźliczej, żeby się zgłosić, nie odłączę się już od nich.

Opis sytuacji językowej wyraziście oddający opozycję między potocz-nością a oficjalnością znajdujemy we wspomnieniach Lecha Wałęsy dotyczących roku 1980:

Jesień przeszła na ciężkich przetargach z władzą. Był to trudny dialog, a dramat polegał na tym, że dwie strony posługiwały się różnymi językami. „Solidarność” nie chciała i nie mogła już nigdy wrócić do skompromitowanego języka politycznej propagandy, zaś władza wszelkie sformułowania pochodzące od organizującego się Związku uparcie porównywała z wzorcem zdeponowanym na Wschodzie. Wszystko, co nie brzmiało jak cytat z kłasycznych sformułowań tamtego języka, było podejrzane i okreśłane jako „kontrrewolucyjne i antysocjalistyczne”. Zaczęła się męcząca gra o słowa, o język, o definicje. Próbowano wcisnąć do statutu „Solidarności” tamten język. Nasi eksperci stanęli przed zadaniem przekonania do języka narodu - języka, którym posługiwała się „Solidarność” -drugiej strony i początkowo wydawało się, że to będzie możliwe. Ale walka o ję-