124

124 Jerzy Bartmiński, Styl potoczny

-    Piwo lubią - przytaknął Czesiek.

-    Do Nigerii wchodzimy? - męczył Wojtek.

-    Tego jeszcze, kurdemol, nie wiemy - włączyłem się do dyskusji. - W tamtą stronę nie mamy ładunku, ałe w powrotnej drodze diabli, kurza twarz, wiedzą. ..

-    Tam regularna wojna, bracie - mruknął Wojtek. - Jak byłiśmy, kurza nędza, ostatni raz, to zaciemnienie, kurcze blade, nawet strzały było słychać. A pilot opowiadał, że kiedyś przy kei, gdzie stawał statek, stał jakiś nigeryjski, na który ładowali amunicję. I był już, kurza melodia, fuli, a tu zajeżdża jeszcze jeden wóz, oni tam ostro jeżdżą, i jak nim zarzuciło, to spadły z niego jakieś skrzynie, rozpiemiczyły się na kei, poleciały z nich na beton granaty i wszyscy padli na mordy, ale te granaty' były, kurdebalans, zabezpieczone Qacek Ciszewski, Smak morza, Warszawa 1972, s. 48).

W „normalnej” komunikacji językowej wulgaryzmy często stają się przedmiotem gry językowej, której szczególnym przypadkiem jest eufemi-zacja, użycie ewokacyjnych zastępników, czego przykład mamy w przytoczonym tekście. Do najbardziej znanych zastępników należą: kurczę, kurza twarz, wkurzyć się, kurka wodna; skubany, skórkowany, skurczybyk, skurczy-syn; pieprzyć, opierniczyć. Eufemizacja poza nazwami intymnych części ciała (cztery litery, starsza pani), seksu i pewnych zachowań fizjologicznych (jechać do Rygi) obejmuje nazwy chorób, przestępstw, śmierci.

Między oboma przedstawionymi typami zróżnicowania zachodzi związek taki, że rejestr emocjonalny łączy się zwykle ze swobodnym, neutralny zaś ze starannym.

Wartości stylu potocznego

Styl potoczny wykazuje wiele istotnych właściwości, zarówno w sferze tworzywa językowego, jak przede wszystkim wartości. Wskażemy je najpierw skrótowo, a potem omówimy nieco szerzej. Sfera głęboka stylu potocznego obejmuje pewne milcząco przyjmowane założenia dotyczące rzeczywistości i miejsca w niej człowieka, które to miejsce jest uprzywilejowane, pierwsze i najważniejsze. Już dotąd wymienione elementy stylu potocznego wskazywały na jego wybitny antropocentryzm.

Styl potoczny jest konkretny, skupia uwagę na rzeczach dostępnych obserwacji zmysłowej, cechuje go fizykalizm i biologizm w widzeniu człowieka i jego zachowań. Racjonalność potoczna jest praktyczna i zdroworozsądkowa: ujmuje się rzeczywistość pod kątem potrzeb konkretnego człowieka i wedle jego zdolności percepcyjnych; dopuszcza się istnienie wewnętrz-