18 Kształcenie językowe

D. Czelakowska, Metodyku edukacji polonistycznej dzieci ir wieku wczesnoszkolnym. Kraków 2009

ISBN: 978-83-7587-135-7. & by Oficyna Wydawnicza „Impuls" 2009

152 Rozwój i kształcenie języka dzieci w utefeii wczesnoszfeotnym

Ze względu na dość trudną dla ucznia klasy drugiej czy trzeciej formę statycznego i przestrzennego opisu, podczas ćwiczeń należy pamiętać o takich istotnych zagadnieniach, jak:

1)    lerrial opisu - sformułowany jednoznacznie;

2)    zakres treści wypowiedzi - istota opisu i znaczenie przymiotnika, struktura w y praco'wa n i a;

3)    porządek logiczny wypowiedzi, cechy charakterystyczne opisywanego przedmiotu: barwa, kształt, wielkość, materiał, użyteczność itp.;

•4; kompozycja: wstęp, opis właściwy, zakończenie (uwagi własne, ocena);

5) język wypowiedzi, słownictwo, poprawność gramatyczno ortograficzna.

W celu urozmaicenia pracy nad opisem jako ćwiczeniem redakcyjnym, uczniowie mocją opracować wspólnie jego plan i zgromadzić słownictwo, a następnie samodzielnie w zeszytach lub na kartkach tworzyć wypowiedzi, które potem zostaną odczytane i poprawione. Po zbiorowym opracowaniu planu i słownictwa można także zredagować daną wypowiedź tylko ustnie (zapisując na tablicy trudne wyrazy), a potem polecić napisanie wypracowania indywidualne. Innym sposobem pracy może być samodzielne tworzenie opisów przez wszystkich uczniów po dokładnej wspólnej obserwacji, a następnie odczytanie ich i wybór jednego do wspólnego przeredagowania, uzupełnienia i poprawy. Opracowany i wybrany przez dzieci opis można także, po wspólnej korekcie, uczynić ćwiczeniem ortograficznym i wówczas utrwalony tekst uczniowie zapisują z pamięci lub ze słuchu.

5.5.3. Sprawozdanie

Sprawozdania przygotowują uczniów do wypowiedzi na tematy z bieżącego życia szkoły: uroczystości, wycieczek, zajęć technicznych, prac porządkowych, hodowlanych, filmów, spektakli teatralnych, lektury itp. Sprawozdanie jako stosunkowo młoda forma wypowiedzi w dydaktyce języka polskiego polega na zebraniu w zwięzłą całość głównych momentów jakiegoś zdarzenia zaprezentowanego w porządku chronologicznym. Program nauczania już w klasie drugiej przewiduje przygotowanie do wypowiedzi w formie sprawozdania, którym ma być „zbiorowe układanie i zapisywanie wypowiedzi wielozdaniowych na temat wycieczek jako przygotowanie do sprawozdania* (Program MEN, 1998;. Natomiast już od klasy trzeciej zaleca się zbiorowe układanie i pisanie sprawozdań z niektórych uroczystości szkolnych i wycieczek. Forma la występuje w życiu dziecka wtedy, kiedy zdaje ono relację z wykonania jakiegoś zadania, przebiegu uroczystości, spędzenia niedzieli itp. Wypowiedzi lego typu przygotowują do ścisłego i zwięzłego wypowiadania się na lematy wydarzeń z życia codziennego. Forma sprawozdania, podobnie jak opowiadania, składa się z szeregu wydarzeń, które jednak powinny być przedstawione zgodnie z rzeczywistością i w następującej po sobie kolejności. Należy krótko i zwięźle uwzględniać

5.5. Pods1anx>we rodzaje wypowiedzi ustnych i pisemnych 153

najważniejsze fakty, a pomijać nieistotne szczegóły, natomiast nie wolno przedstawiać fikcyjnych zdarzeń. Według M. Nagajowej (1977, s. 170) można wyróżnić trzy odmiany sprawozdań:

-    sprawozdania typu reportaż - w związku z wydarzeniami życia codziennego i wycieczkami,

-    sprawozdanie typu recenzja - z lektury, przedstawienia, audycji, uroczystości, wystawy,

-    sprawozdanie typu protokół - z życia szkoły i organizacji, zebrań, zbiórek.

W sprawozdaniu mogą wystąpić elementy opowiadania i opisu. Na przykład relacjonując zdarzenia z wycieczki, uczeń powinien opowiedzieć

0    przygotowaniach do niej, przebiegu podróży, opisać obejrzane eksponaty, dzieła, a nawet streścić, wiadomości uzyskane od przewodnika lub nauczyciela. Bardzo ważnym zadaniem jest uświadomienie istoty sprawozdania

1    przedstawienie jego budowy na konkretnych przykładach. Kilkakrotne wspólne opracowanie tej formy ułatwia jej opanowanie. Ćwiczenia redakcyjne podczas pisania sprawozdań umożliwiają zwrócenie uwagi na dobór właściwego słownictwa, np. okoliczników czasu: później, następnie, na początku, na wstępie, w pewnej chwili, po jakimś czasie, na zakończenie itp. Znaczący jest także dobór odpowiednich epitetów (określeń), utartych związków frazeologicznych, prostych porównań i przenośni.

Kronikarskie notatki z życia szkoły dotyczą ważniejszych wydarzeń, np. uroczystości, przedstawień, zabaw, wycieczek, koncertów, spotkań z wybitnymi lub interesującymi osobami. Mogą orie mieć charakter opowiadań tul) krótkich sprawozdań. Należy przestrzegać, aby nie były zbyt obszerne oraz zawierały uwagi i wrażenia uczniów. W początkowym okresie notatki redagowane są tylko wspólnie, lecz z czasem uczniowie tworzą je samodzielnie, a nauczyciel wybiera najlepszą, razem opracowaną i poprawioną. Świetnym rozwiązaniem jest założenie kroniki klasowej, do której uczniowie wpisują najciekawsze wydarzenia. Wszystkie dzieci je opracowują i ilustrują, natomiast wybrane prace wklejają lub przepisują ich autorzy. Dobrze jest zaprezentować kronikę rodzicom i dać do wglądu samym uczniom podczas wybranych dni.

Streszczenie jest dla uczniów klas niższych dość trudną formą, dlatego nic przewiduje się go w programie. Jednak praktycznie występuje już w drugiej i trzeciej klasie jako krótsza forma relacjonowanych treści czyta-nck, lektury i innych wypowiedzi. Przygotowaniem uczniów do streszczeń jest nadawanie tytułów obrazom i ich cyklom oraz ilustracjom do czytanych i opracowywanych tekstów. Poza tym istnieje wiele praktycznych sytuacji szkolnych, w których nauczyciel lub uczniowie muszą krótko opowiedzieć treść danych czytanck, baśni, legend, bajek i przedstawić tylko najważniejsze wydarzenia lub fakty z przeczytanego tekstu albo jego fragmentu, wypowiedzi bohatera, kolegów czy nauczyciela.