540

wjechać, wyjechać. Ale przy innych typach semantycznych wnoszą do derywatów odmienne znaczenia, częściowo tylko nawiązujące do znaczeń przestrzennych. Połączenie tych znaczeń ze znaczeniami czasowników podstawowych daje ogromną ilość kombinacji semantycznych, z których tylko część jest na tyle regularna, że nadaje się do opisu słowotwórczego, a nie leksykalno-semantycz-nego. Każdy derywat prefiksalny wchodzi nie tylko w związek motywacyjny ze swoją podstawą, nie zawsze łatwy do sprecyzowania, ale także uwikłany jest w rozmaite relacje z innymi derywatami prefiksalnymi o tej samej podstawie słowotwórczej lub tym samym (fonologicznie) przedrostku.

Drugi rodzaj formantów stosowanych masowo w derywatach odczasow-nikowych to derywaty paradygmatyczne, polegające na wymianie sufiksów tematycznych podstaw na inne sufiksy tematyczne; w niektórych tematach towarzyszą im oboczności morfonologiczne. Wysoka frekwencja tych formacji jest uwarunkowana istnieniem licznych derywatów prefiksalnych, bo właśnie one stanowią podstawy ogromnej większości formacji paradygmatycznych (wprowadzających do swoich podstaw znaczenie niedokonaności), a te następnie pośredniczą w kolejnych etapach prefiksacji. Całość tych procesów derywacyj-nych tworzy gęstą sieć relacji nie tylko między podstawami a derywatami, ale także między poszczególnymi typami prefiksalnymi oraz między nimi a typami paradygmatycznymi, por.

pisywać

napisać

pisać —>

pona-

przepisać -* przepisywać -* poprzepisywać dopisać -» dopisywać -* podopisywać odpisać -* odpisywać —> poodpisywać wypisać —> wypisywać —> powypisywać I nawypisywać wypisywać

wpisać -» wpisywać -* powpisywać opisać —> opisywać —> poopisywać zapisać -> zapisywać -* pozapisywać-* popisać

itp. (por. też Agrell 1908, 1918).

Jak łatwo zauważyć, powyższe relacje morfologiczne, obok wyrażania różnic semantycznych, włączają się w ważną dla polskich czasowników kategorię aspektu. Dokonuje się to na podanej wyżej (s. 537) zasadzie: jeśli formantem lub wspólformantem jest prefiks, derywat ma aspekt dokonany, formanty paradygmatyczne determinują aspekt niedokonany derywatów, bez względu na aspekt czasownika podstawowego. Uwzględnienie wszystkich wymienionych wyżej różnic jest konieczne w pełnym opisie relacji słowotwórczych i szukaniu odpowiedzi na pytanie, jakim celom służy derywacja czasowników odczasow-nikowych.

Trzeci wreszcie sposób derywacji czasowników odczasownikowych to operowanie morfemem się w parach: czasownik refleksywny - czasownik nierefleksywny. Rola słowotwórcza morfemu się wiąże się ściśle ze skom-

540