602963Q158369221982060875351 n

58 III. Morfologia przedstawienia teatralnego

spektaklu teatralnego — wydobywa aspekty przez tamtą nieuwzględnia-ne, ignorowane bądź przemilczane.

1. Rzeczywistość przedstawiająca i rzeczywistość przedstawiona

Teatr jest sztuką, w której materialne elementy i własności przedstawienia są czymś nie mniej istotnym w tworzeniu całościowego przekazu niż modelowana dzięki nim rzeczywistość fikcji. Refleksja na ten temat należy do fundamentalnych założeń teorii teatru, bez względu na filozoficzną i metodologiczną orientację, jaką teoria ta obiera. Najkrótsza definicja określa czynniki niezbędne do zaistnienia zjawiska teatru i ujmuje „jego istotę, którą jest granie, tworzenie fikcyjnej rzeczywistości przez aktora wobec widza. Fikcyjnej nawet wtedy, gdy stanowi ona odtworzenie (kopię) wypadków, jakie miały miejsce w planie realnym” (Hausbrandt 1990: 29). Zbigniew Raszewski (1991) w celu rozróżnienia i zarazem wskazania ścisłej współzależności tych dwóch sfer widowiska teatralnego przyjmuje podział na świat przedstawiający (czyli rzeczywistość sceniczną, rzeczywistość gry) i świat przedstawiony. Świat przedstawiający — materialny — to ten, na który składają się realne osoby i przedmioty: aktorzy, dekoracje, rekwizyty, efekty dźwiękowe, muzyka, słowa sztuki, i który jest fundamentem do stworzenia „niewidzialnego”, niedostępnego dla nas świata przedstawionego. Świat przedstawiony będący tworem tamtego, niedostępny w sensie fizycznym, niedotykalny — jest światem fikcji.

Rozróżnienie tego rodzaju zaproponował już fenomenolog Roman Ingarden, mówiąc o przedmiotach reprezentujących, którymi są „aktorzy”, czyli realne przedmioty w konkretnym wystawieniu dzieła teatralnego, oraz przedmiotach reprezentowanych — przedstawionych w widowisku teatralnym, tworzących świat przedstawiony. Dla Ingardena przedmioty reprezentowane są tworami czysto intencjonalnymi (fikcyjnymi) i —jak podkreśla — to, co reprezentujące, nie należy do świata przedstawionego, a jedynie służy jego ukonstytuowaniu. „Nie należy zapominać, że aktorzy (ludzie i »rekwizyty«) nie tworzą składnika widowiska teatralnego. Są oni jedynie psychofizycznymi podstawami bytowymi wystawionego na scenie widowiska, których składniki stanowią dopiero osoby przedstawione w dziele, dramatis personae” (Ingarden 2003a: 103). Współczesna, ogromnie zróżnicowana praktyka teatralna, wydobywająca częstokroć to, co realne w przedstawieniu, jak również podążająca za nią