ble00

V. BADANIA NAD ROZWOJEM MOWY DZIECI Z AUTYZMEM

1. CELE I PRZEDMIOT BADAŃ

Jedną z podstawowych umiejętności człowieka, która umożliwiła mu dokonanie reorganizacji i ciągłej przemiany środowiska jest mowa. Pozwoliła ona na porozumiewanie się będące podstawą tworzenia więzi społecznych na wyższym poziomie. Stała się także podstawą ekspansji i podporządkowania środowiska człowiekowi. Nauka nieustannie podejmuje wysiłek przekraczania granic tkwiących w człowieku, aby pomóc mu w pełniejszy sposób poznać samego siebie, a przez to stać się twórcą nowych wartości (R. Ingarden 1987, s. 25). Jest to wymóg postępującej ewolucji, która umożliwia nam podporządkowanie rzeczywistości przyrodniczej, jak również kreatywny stosunek do niej i przekształceń w nas samych. Mowa staje się podstawą nawiązywania kontaktów umożliwiających pełne uczestnictwo w ewoluowaniu, a co za tym idzie w życiu społecznym jednostek.

Przedstawione w rozdziale IV badania dotyczące problemu komunikowania się dziecka z autyzmem często były sprzeczne z sobą, zwłaszcza w odniesieniu do diagnozy, możliwości percepcyjno-działaniowych tych dzieci i przejawianych przez nie zaburzeń. Można było znaleźć przesłanki do postawienia hipotezy o występowaniu zaburzeń typowych dla autyzmu (np. L. Kanner, DSM-lłl-R, DSM-IV, JDC-10, E. Minczakiewicz) lub o braku takiej specyfiki, charakteryzującej się przede wszystkim opóźnionym rozwojem mowy (M. Rutter, E. R. Ritvo). Autorzy są niezgodni w opisie właściwego dla autyzmu formowania się procesu komunikacji i mowy, co w efekcie prowadzi do zaburzeń systemu poznawczego. Zaburzenia te powodują między innymi brak spójności w emocjonalnym ustosunkowaniu się do własnej osoby, jak i innych ludzi (H. Gasiul 1993).

Podsumowując przedstawione w rozdziale III poglądy można stwierdzić, że jedną z przyczyn odmiennych stanowisk w opisie autyzmu z punktu widzenia funkcji mowy jest duże zróżnicowanie objawów i zaburzeń u osób z autyzmem i ich indywidualny przebieg. W porównaniu z grupą dzieci prawidłowo rozwijających się dzieci autystyczne cechuje brak względnej jedności rozwoju.

Analogiczny wniosek nasuwa się w odniesieniu do umiejętności kształtowania komunikacji w strukturze rodziny, jak również organizowanej przez wyspecjalizowane ośrodki diagnostyczno-terapeutyczne (E. Schopler, M. Lansing, L. Waters 1994; E. Schopler, R. Richler, M. Lansing 1995; O. I. Lovaas 1993 i inni). Również prezentowane próby wykorzystania pozawerbalnych środków komunikacji świadczą o braku jednorodności w podejściu do mowy i komuni-102 kacji dziecka z autyzmem, istotnie związanej z podstawowymi funkcjami i możliwościami poznawania otoczenia.

Przedstawione badania skłoniły mnie do sformułowania następujących pytań:

1.    Jak przebiega rozwój mowy dziecka z autyzmem i czy jest on zgodny z powszechnie przyjętą klasyfikacją?

2.    W jakie interakcje wchodzą dzieci z auty zmem podczas przekazu informacji?

3.    Czy środowisko rodzinne jest czynnikiem stymulującym rozwój mowy dziecka z autyzmem?

2.    ORGANIZACJA BADAŃ (1992-1995)

Badania prowadzone były w latach 1992-1995. Wykorzystano w nich wiadomości i umiejętności zdobyte na szkoleniach dotyczących autyzmu organizowanych przez Ośrodek Pomocy Terapeutycznej dla Osób Autystycznych w Gdańsku oraz Centrum Zdrowia Dziecka w Międzylesiu.

Pierwszym etapem gromadzenia danych było wyodrębnienie grupy dzieci z diagnozą autyzmu z Pomorza Gdańskiego i Środkowego, zapoznanie się z problemami tych dzieci i opiekujących się nimi rodziców' oraz wyodrębnienie grupy dzieci bez dodatkowych obciążeń, nie mających wpływu na badania. W tym okresie zbierano również materiały - w formie wywiadu - dotyczące terapii mowy dzieci przejawiających autyzm, jak również przygotowywano techniki i metody badawcze.

W drugim etapie przeprowadzono badania indywidualne z grupą wyłonionych dzieci i ich rodziców mające na celu ocenę komunikacji, ze szczególnym nastawieniem na obraz mowy i języka oraz gromadzono szczegółowe informacje o badanych dzieciach z autyzmem.

W ostatnim etapie badań poddano analizie i opracowano zgromadzony materiał.

3.    METODY BADAŃ

Metody stosowane podczas badań:

[. Ocena poziomu rozwoju ogólnego i nasilenia cech autystycznych:

-    Test Denver II, W. K. Frankenburg

-    Kwestionariusze E-2 i E-3, B. Rimland,

-    Analiza dokumentów,

-    Wywiad Dotyczący Rozwoju Mowy Dziecka z Autyzmem, cz. 1, J. Błeszyński. II. Ocena komunikacji:

-    Karta Oceny Zachowań Komunikacyjnych, K. Krakowiak, M. Panasiuk,

-    Kwestionariusz Zachowania Nielingwistycznego, U. Z. Parol,

-    Wywiad Dotyczący Rozwoju Mowy Dziecka z Autyzmem, cz. II i III, J. Błeszyński.

103