CAM02208

■Mi

LuJlu O Stkue , ^ 1.6coloekxhiy

niowe starszej epoki kamienia powstawało na nieprzygotowanym podłożu szorstkiej ściany jaskini, której wypukłości są widoczne poprzez obraz. Artysta pracował wówczas w polu nie posiadającym określonych granic. Powierzchnia tego pola, w sensie określonego podłoża, była dla niego sprawą nieistotną do tego stopnia, że często umieszczał kolejny rysunek na poprzednim, jak gdyby tamten był niewidoczny. Można również przypuszczać, że umieszczanie kolejnych malowideł na tej samej ścianie było związane z jakimś specjalnym obrzędem lub obyczajem — podobnie jak w obrzędzie corocznego rozpalania ognisk na miejscu dawnych popiołów. Znaczyłoby to, że miejsce owo nie było dla artysty prehistorycznego polem w tym samym sensie, w jakim widzieli je malarze późniejsi, dla których postacie obrazu odcinają się wyraźnie od odpowiednio skontra-stowanego tła.

Gładkie, przygotowane pole jest odkryciem późniejszego stadium rozwoju ludzkości. Powstało ono wraz z rozwojem gładzonych narzędzi epoki neolitu i brązu oraz z powstaniem ceramiki i architektury z jej regularnymi warstwami ściśle spojonego muru. Być może przedmioty te służyły początkowo również jako nośniki znaków. Twórcza wyobraźnia ludzka doceniała walory nowego podłoża, a z czasem zarówno malowidło, jak i pismo, umieszczane na gładkim, symetrycznym podłożu, zyskały odpowiednią regularność kierunku, odstępów i rozmieszczenia zharmonizowaną z kształtem przedmiotu, podobnie jak związany z nimi ornament na sąsiednich polach. Poprzez zakreślenie granic, gładkość specjalnie przygotowanej powierzchni oraz coraz częstsze wyróżnianie tła jednolitym, wybranym kolorem, obraz uzyskał swą własną określoną przestrzeń. Odróżnia go ona od prehistorycznych malowideł ściennych i płaskorzeźb, w których obraz musiał współzawodniczyć z rysunkiem podłoża równie wymownym, jak sam znak. Gładkość podłoża i zakreślenie granic obrazu umożliwiło później uzyskanie efektu przezroczystości płaszczyzny malowidła, bez której nie dałoby się przedstawić przestrzeni trójwymiarowej^J.

Przy takiej nowej koncepcji podłoża sztuka przedstawiająca, jak już powiedziałem, stworzyła pole o określonej płaszczyźnie (lub regularnej wklęsłości) powierzchni i o określonych granicach, którymi mogą być

i Pewne obserwacje dotyczące tych spraw, które przedstawiłem w trakcie wykładów w Columbia University trzydzieści lat temu, można znaleźć w pracy doktorskiej mej uczennicy Miriam S. Bunim Space in Medieval Painting and Forerunners of Perspective. New York 1940.

281