8748915636

Jan Dylik: Osadnictwo epoki kamiennej w przełomowej dolinie Warty pod Poznaniem.

Praca niniejsza jest studjum szczegółowem z jednego tylko rozdziału geo-grafji prehistorycznej, ograniczona przestrzennie do małego obszaru.

Zastanowić się teraz bliżej wypada nad pracami z działu osadniczego geo-grafji prehistorycznej i nad metodami, w niej użytemi, by przeciwstawić im metodę, na której się nasza praca opiera. Rozważać tutaj będziemy jedynie studja wyraźnie geograficznie potraktowane, wyłączając prace o osadnictwie pre-historycznem, pisane przez prehistoryków, gdzie poza nazwą, bardzo niewiele jest cech wspólnych z badaniami osadniczemi w sensie geograficznym. Są to bowiem raczej materjały do osadnictwa.

Taki wyraźnie geograficzny charakter mają jedynie prace niemieckie Hellmicha, W. Maasa i Wahlego, oraz angielska — Leedsa. Przeglądniemy je w porządku chronologicznym.

Wahle¹ podejmuje wielką pracę syntetyczną, w której stara się podać całokształt stosunków geograficznych w neolicie na terenie wschodnich Niemiec, pojętych w sensie przedwojennym (z Poznańskiem i Pomorzem). Po przedstawieniu krajobrazu fizycznego, co zajmuje większą część dzieła, przystępuje autor do geografji człowieka neolitycznego. Bardzo cenną metodą pracy jest użycie mapy morfologicznej, z którą zestawia autor mapkę rozmieszczenia osad. Tą drogą dochodzi Wahle do wykrycia związku osad z dolinami i terenami piaszczystemi w przeciwieństwie do obszarów marglistych.-Interpretacja tych zjawisk streszcza się w twierdzeniu o wielkiej, dominującej roli obszarów bezleśnych. Zasługą autora jest wyróżnienie, zarówno w tekście jak i na mapie, dwu grup kulturowych (Sud- und Nordindogermanen), choć nie jest to jeszcze wyróżnienie dostateczne. Bowiem w grupie północnej występują całkiem niejednolite, odnośnie do trybu życia, kultury (wielkopolska, sznurowa i megalityczna). Cała praca opiera się na literaturze i inwentarzach muzealnych. Autor nie przeprowadził żadnych badań w terenie.

Późniejsza od poprzedniej praca Hellmicha³ o osadnictwie Śląska nie zajmuje się wogóle rekonstrukcją ówczesnego krajobrazu. Celem jej jest poznanie warunków osadniczych. Hel Im ich nie daje mapy morfologicznej, załączając natomiast mapy: hipsometryczną i hydrograficzną, lasów i błot, oraz zamiast mapy gleb, rozmieszczenie podatków według klas ziemi ornej. Pozytywne wartości osadnicze streszcza He 11 mich w trzech punktach.⁴ Są to: 1° położenie niedaleko od doliny, jednak ponad obszarem zalewowym, 2° lekka_? urodzajna gleba i 3<> wolny od wysokiego lasu step trawiasty. Wskazuje autor także na względy komunikacyjne. Wśród puszczy z zamkniętemi polanami jedynie ciągły pas otwartej przestrzeni przebiegał dolinami rzek, w obszarze zalewowym, gdzie wskutek zbyt wielkiej wilgotności las się nie mógł utrzy-

¹    E. Wahle: Ostdeutschland etc.

²    E. Wahle: 1. c.. str. 156—157.

³    M. He 11 mich: Die Besiedlunjren Schlesiens in vor- und friihgeschichtlicher Zeit Wrocław 1923.

⁴    M. Heli mich: I. c., str. 6, 11.