8748915748

Jan Dylik: Osadnictwo epoki kamiennej w przełomowej dolinie Warty pod Poznaniem. 45

okresy postglacjalne: yoldję, ancylus i litorinę. Pierwszą odrzuca ze względu na przetrwałe zmarznięcie ziemi (Frostboden)¹ w tym czasie. Odnosi więc czas tworzenia wydm do ancylusu i litoriny. Popełnia tu przecież pewną niekonsekwencję w stosunku od swych założeń. Siła tego zarzutu wzrasta zwłaszcza, jeśli idzie o litorinowy wiek wydm dolinnych. W tym bowiem okresie ani klimat nie był suchy (atlantycki), ani też roślinność skąpa.² Słuszniejsze natomiast byłoby datowanie ancylusowe, kiedy panował klimat borealny, suchy i ciepły³, chociaż i w tym już czasie roślinność była rozwinięta i wysokopienna. Zresztą w późniejszej pracy określa Keilhack czas powstania wydm jako ancylusowy, co stoi w związku z podniesieniem lądu, obniżeniem poziomu wód gruntowych i osuszeniem obszaru.⁴ Także na ancylus przesuwa czas powstania wydm międzyrzecza Warciańsko-noteckiego Kom, co też i powtarza za nim Biilow w swej pracy o rozwoju klimatu postdyluwjalnego w Niemczech północnych.⁵

Podobnie też ustosunkowuje się do tego zagadnienia ostatnia polska literatura naukowa. Lencewicz odnosi czas powstania wydm do ancylusu lub litoriny.⁶ Bajerlein⁷ wypowiada się za ancylusowem powstaniem wydm, co dla pracy mej ma specjalne znaczenie, ponieważ dotyczy ona stosunków w sąsiedniej części badanego odcinka Warty. Obecność wydm najpóźniej ancylusowych na terasie górnej uważam za najlepszy dowód jej przedancylu-sowego wieku. Pragnę przecież wskazać na inny jeszcze argument.

Załóżmy, że wcięcie w terasą górną nastąpiło w ancylusie, czemu sprzyjało obniżenie podstawy erozyjnej, przypadające⁸ na początek tego okresu. Usypanie terasy środkowej nastąpić mogło w drugiej fazie ancylusu. Następny i ostatni już ruch wyniesieniowy wybrzeża bałtyckiego, mający miejsce we wczesnej litorinie, pozwalał na rozwój erozji wgłębnej i wytworzenie terasy środkowej. W końcowej wreszcie fazie litoriny, dzięki podniesieniu podstawy erozyjnej, rozwinąć się mogła akumulacja, dostarczająca materjału na terasę dolną. Natomiast brak już tej kategorji warunków, sprzyjających erozji, któraby doprowadzić mogła do wytworzenia się terasy dolnej. Stojąc tedy na stanowisku, że erozja wgłębna, a z nią powstawanie teras zależy w pierwszym rzędzie od położenia podstawy erozyjnej, w mniejszym zaś stopniu od warunków klimatycznych, musimy odrzucić możliwość powstania

Por. K. Keilhack: Die Brodelboden im Taldiluvium bei Senftenberg und tiber das Alter der sie begleitenden Torf- und Faulschlammablagerungen. Ztschr. d. d. geolog.

Gesell. 1927. Nr. 11/12, str. 360-369.

Por. tablice na str. 27.

Gams u. Nordhagen — 1. c.

W. Salomon: Grundziige der Geologie. Stuttgart 1926. Bd. II, str. 483.

Biilow: Zur postdiluvialen Klimaentwicklung in Nordostdeutschland. Ztschr. d. deutsch. geolog. Gesell. Berlin 1928. Nr. 3/4, str. 126.

St. Lencewicz: Dyluwjum i morfologja środkowego Powiśla, str. 33—34.

J. Bajerlein: Geneza jezior Sierakowskich. Badania geograficzne nad Polską północno-zachodnią. Poznań, 1929, str. 15 i 17.

Zob. zmiany poziomu Bałtyku na tablicy I.