8748915689

Jan Dylik: Osadnictwo epoki kamiennej w przełomowej dolinie Warty pod Poznaniem. 15

Krajobraz morfologiczny obszaru, otaczającego odcinek doliny Warty od Rogalinka do Małej Gośliny, jest wielce zróżnicowany i posiada niemal wszystkie formy, występujące w krainach zlodowaconych. Wiele z nich występuje tutaj w klasycznej wprost formie.¹

Główną oś wzniesieniową naszego obszaru, a nawet i całego województwa poznańskiego,² tworzy pasmo wzgórz, przebiegających na północ od Poznania, koło Moraska i Czerwonaka. Jest to morena środkowo-po-znańska, wytyczająca granicę poznańskiej fazy zlodowacenia, idąca na terenie Poznańskiego od Międzychodu poprzez Pniewy, Czerwonak, Pobiedziska i Gniezno do jeziora Powidzkiego.³ Kilkokilometrowej — miejscami — szerokości pas morenowy stanowi system wzgórz, wśród których występują, przeważnie bezodpływowe depresje śródmorenowe. Morena czołowa środkowo-poznańska, zwłaszcza w okolicy Moraska, gdzie osięga swą kulminację (154 m n. p. m.) i w Czerwonaku, stanowi formę, bardzo wyraźnie rysującą się w krajobrazie. Bowiem jej wysokość względna wynosi około 50 m ponad wysoczyznę, a dochodzi do 100 m ponad Wartą.^{4 5}

Wał moreny środkowo-poznańskiej stanowi równoleżnikową granicę dwu typów krajobrazów. Na północ od łańcucha wzgórz morenowych, w granicach zakreślonych podaną mapką, rozciąga się obszar moreny dennej pagórkowatej, zaznaczającej się występowaniem niezbyt wysokich, ale wyraźnie się rysujących, połogich pagórków marglistych i błyszczącemi wśród nich zwierciadłami niedużych jezior o niespokojnych, nieregularnych zarysach.

Na południe od morenowego pasa rozciąga się inny obszar krajobrazowy. Przed czołem wzniesień morenowych układają się tu i ówdzie lekko nachylone stożki pól zandrowych.³ Szczególnie wielkie i wyraźne wachlarze piasków zandrowych rozciągają się od moreny pod Czerwonakiem aż po Cybinę i od moren koło Lusowa po linję toru kolejowego Poznań-Zbąszyń.

Poza tą linją wchodzimy w obszar rozległej równiny moreny dennej, marglistej lub częściowo spiaszczonej. Jest to charakterystyczna forma dla bezpośredniej okolicy Poznania.^{6 7} Płaskość moreny dennej urozmaicają ozy pod Krzesinami i Głuszyną oraz grupa drumlinów w okolicy Gądek i Kórnika.

Większe urozmaicenie powierzchni obserwujemy na lewym brzegu Warty, gdzie występują liczne pagórki drumlinów i ozów, biegnących od Buka do Ludwikowa.' Stoją one zapewne w związku z wysuniętą niegdyś ku południo-

1

   J. Wenda: Krajobraz morfologiczny okolic Poznania. Ziemia 1924, str. 53.

2

   St. Pawłowski: Rozważania... 1. c. str. 91.

3

   J. Kom: Die Mittel-Posensche Endmorane. Jhrb. d. K. P. Geolog. Landesanstalt 1912.

4

   J. Kamińska: O pochyłościach krajobrazu Wielkopolski. Bad. Geogr. nad Polską płn.-zach. — Poznań 1929. zesz. 4 5 str. 81.

5

   J. Wenda: 1. c. str. 53.

6

   St. Pawłowski: Ogólny przegląd rozwoju miasta Poznania, str. 111.

7

   J. Korn: Der Buk-Moschiner Os... Jhrb. d. K. P. Geolog. Landcsanst. 1913.

St. Pawłowski: Ogólny przegląd rozwoju Poznania... 1. c. str. 110.