8748915693

Jan Dylik: Osadnictwo epoki kamiennej w przełomowej dolinie Warty pod Poznaniem. 17

Badania nad osadnictwem epoki kamiennej obejmują obszar przełomowego odcinka doliny Warty od Rogalinka do Małej Gośliny. Teren ten już dawno zwrócił uwagę badaczy, poświęcających mu mniej lub więcej szczegółowe studja. Należy tu wymienić starsze prace niemieckie Freystedta,¹ G. Maasa² i polskie Chudzińskiego³ i Pawłowskiego.⁴ Zwłaszcza najnowsza praca Pawłowskiego⁵ daje najzupełniejsze geomorfologiczne ujęcie omawianej doliny Warty. Ukazanie się tego opracowania zadecydowało nawet o wyborze obszaru mych badań osadniczych, które musiały się oprzeć na podstawach morfologicznych. Główne wyniki owej pracy krótko tu przypomnimy.

Przełomowy charakter badanego odcinka dolinnego wynika z poprzecznego położenia jej w stosunku do linji najwyższych wzniesień obszaru i z faktu przejścia jej z krajobrazu moreny dennej, wyniesionej 80—100 m n. p. m. do czołowej, której kulminacje przekraczają 150 m. Granicę doliny i powierzchni pierwotnej czyli wysoczyzny dyluwjalnej najlepiej określa warstwica 80 w. Poniżej niej zazwyczaj rozciąga się obszar doliny Warty.

Przełomowa dolina Warty dzieli się zupełnie wyraźnie na dwie części: południową i północną. Na przejściu od jednej do drugiej leży Poznań. Odcinek południowy jest szeroki, dochodząc do 4 km, natomiast północny jest węższy, nie przekracza bowiem nigdzie 3 km_y a w najwęższem miejscu koło Czerwonaku i Czerwonczyna wynosi zaledwie 1*5 km.

Omawiana dolina przedstawia podłużne zagłębienie, wykazujące obniżenie, wynoszące w stosunku do równiny Poznańskiej około 30 m. Jednakże dno tego wielkiego zagłębienia nie jest jednolite, wykazując wyraźne zróżnicowanie, zaznaczające się w przekroju poprzecznym. Naogół można tam wskazać cztery poziomy — przyznać trzeba — nie wszędzie dobrze się zaznaczające.

Do 4 m ponad zwierciadłem rzeki wyniesiony poziom stanowi rozległą równinę nadrzeczną, zbudowaną przeważnie z napływów. Po równinie tej wije się kręta nieraz wstęga Warty. Gdzie niegdzie widnieją opuszczone zakola, migocą izolowane zwierciadła, zarastających już „Warcisk“. Teren ten podlega zwykłym wylewom Warty. Stąd też nosi on nazwę terasy zalewowej. Zajmują ją przeważnie łąki podmokłe, urozmaicone miejscami kępami łoziny, olszy lub nawet, liściastemi przeważnie, lasami.

2

1

   A. Frevstedt: Die Oberflachengestaltung der Umgebung der Stadt Posen. Ztschr. d. Naturwiss. Abteilung d. d. Gesell. fur Kunst u. Wissenschaft in Posen. XIX Ih^r. 1—3 H. Poznań 1912.

2

   G. Maas: I. c.

3

* B. Chudziński: Obsuwiska i t. p. zjawiska w dolinie środkowej i dolnej Warty. Badania Geogr. nad Polską północno-zach., z. 4—5. Poznań 1929. str. 20-45.

St. Pawłowski: Topograficzne i geograficzne położenie Poznania. Ziemia 1924.

4

62    68. Ogólny przegląd rozwoju miasta Poznania. Rozważania nad morfologją doliny

Warty...

5

St. Pawłowski: Rozważanie nad morfologją... 1. c.