8748915558

Jan Dylik.

OSADNICTWO EPOKI KAMIENNEJ W PRZEŁOMOWEJ

DOLINIE WARTY POD POZNANIEM.

(Z 2 rycinami w tekście).

I. Istota, cele i metoda geografji prehistorycznej.

Temat ten wkracza w dziedzinę geografji i prehistorji. Nie jest to jednak wycieczka dorywcza, w której obie gałęzie wiedzy zapożyczają się u siebie nawzajem, jeno świadome dążenie do syntetycznego ujęcia zjawisk, występujących na granicy omawianych nauk. Tendencje owe realizują się w nowym u nas dziale geografji prehistorycznej.

Hettner¹ określa geografję jako naukę chorologiczną i naukę o zjawi-wiskach przestrzennych, przeciwstawiając jej historję — naukę chronologiczną, naukę o zjawiskach w czasie. Nie trzeba jednak zbyt jaskrawo pojmować tego przeciwstawienia.² Z jednej bowiem strony wypadki historyczne odbywają się w przestrzeni i historyk w rozważaniach swych musi we wszystkich stadjach pracy, poczynając już od analizy dokumentu, zdarzenia lokalizować; z drugiej strony nawet czysta chorologja geograficzna nie mogłaby się obejść bez momentu czasu. Naukowość wreszcie geografji, z dążnością do genetycznego wyjaśnienia zjawisk, zadaje badaczowi raz po raz pytanie — kiedy? Dotyczy to zarówno zjawisk fizycznych takich, jak forma terenu i sieć rzeczna, jako też stosunków z geografji człowieka, gdzie dla wyjaśnienia zjawisk obecnych należy spojrzeć w przeszłość, by znaleźć ich odległe przyczyny. Możnaby się też wyrazić, że wszelka wyjaśniająca czynność geografji oprzeć się musi na czynniku czasu, gdyż genetyczne zrozumienie zjawisk obecnych polega na poznaniu warunków, w których powstawały, co znów przywodzi na pamięć, odbywającą się w przeszłości akcję.

Wyraźnie zorjentowanemi ku badaniom zjawisk geograficznych w przeszłości są paleogeografja i geografja historyczna.

Geografja historyczna ma dla krajobrazu fizycznego mniejsze znaczenie ze względu na krótki czas, który uwzględnia. Wobec czego zmiany, retrospektywnie przez nią śledzone, dotyczą przedewszystkiem geografji człowieka, a nie zjawisk geografji fizycznej. Wskazał na to już Wahle,³ ujmując prze-

¹    A. Hettner: Die Geographie, ihre Geschichte, ihr Wesen und ihre Methoden. Wrocław 1927, str. 121—125.

²    Por. A. Hettner: ...1. c. str. 131. 137.

³    E. Wahle: Ostdeutschland in jungneolitischer Zeit. Ein prahistorisch-geographischer Yersuch. Wiirzburg 1918, str. 1.