CCF20130915003

CCF20130915003



Przy bliższej obserwacji utworów pisanych strofą i wierszem ciągłym okazuje się mianowicie, że ten pierwszy typ układu - stroficzny - charakteryzuje się przeciętnie użyciem wypowiedzeń krótszych pod względem rozpiętości sylabicznej i pod względem zdań składowych wchodzących w zakres wypowiedzenia. Ze stroficznym układem wiersza wiążą się poza tym pewne szczególne formy paralelizmu. Nie chodzi tu o łatwe do zauważenia anafory czy epifory stroficzne, ewentualnie inne powtórzenia leksykalne i składniowe. W strofach częściej niż w wierszu stychicznym powtarzają się wypowiedzenia o tej samej długości sylab, częściej też niż w stychice i w wyraźnych seriach spotykamy tu zdania pojedyncze równe wersom1.

Dwie ostatnie obserwacje wskazują na to, że układ stroficzny w porównaniu z wierszem ciągłym charakteryzuje się większą odrębnością od prozy w zakresie budowy językowej.

Pewne elementy charakterystyki wierszowanego utworu lirycznego związane są również z innym aspektem jego struktury, a mianowicie z długością wersu. Podczas gdy jako wiersz polskiej epiki i polskiego dramatu, zwłaszcza dawniejszego, stosowany jest powszechnie 13-zgłoskowiec - liryka posługuje się wieloma rozmiarami wierszowymi i bardzo rozmaitymi ich postaciami. Jest to tradycja dawna, nie tylko zresztą polska, a w poezji dawniejszej połączona z typologią gatunków lirycznych. Wiadomo że dobór form wierszowych odróżniał np. hymn, elegię, dytyramb czy anakreontyk od innych gatunków w równym stopniu, co ich zakres tematyczny.

Ale z drugiej strony obok owego anakreontyku albo hymnu - gatunków „wąskich” i ściśle określonych - istniał tak obszerny dział utworów jak oda (lub pieśń - zamiennie w terminologii oświeceniowej), utworów o różnych tematach i pisanych bardzo różnym wierszem. Czy nie były tu stosowane żadne dyrektywy wyboru formatu wierszowego? Owszem, były - a świadczyć o tym może fakt rozróżniania formatów bardziej i mniej lirycznych, obserwowany na przestrzeni kilku wieków. Jest to zjawisko znacznie bardziej ogólne, niż związanie np. różnowierszowej kompozycji utworu z dytyrambem lub bardzo krótkich rozmiarów sylabicznych z anakreontykiem czy wreszcie - rygorystyczne wyznaczenie kształtu wierszowego sonetu. Bardziej ogólne, ale i bardziej powszechne, bo dotyczy nie tylko wiersza sylabicznego, lecz i sylabotonizmu, i tonizmu, a więc jest żywe w jakimś stopniu aż do dzisiaj.

Za bardziej liryczne uważane były najogólniej formaty krótsze, za mniej liryczne - formaty długie. Rozróżnienie to w tak długowiecznym systemie wersyfikacyjnym jak sylabizm ma oczywiście swoje dzieje. Tak więc np. 13-zgłoskowiec pojawił się na naszym terenie jako wiersz pieśni religijnej, u Kochanowskiego zaś stanowił równoprawny format liryczny i epicki. Ale z biegiem czasu wraz z rozpowszechnieniem się 13-zgłoskowca w epice i dramacie, a zarazem wykształceniem się innych formatów zaczęło się rodzić przeświadczenie o większej „liryczności” krótszego rozmiaru, 11 -zgłoskowca. Nie bez wpływu była tu i szeroka, zwłaszcza w XVII w., znajomość poezji włoskiej, gdzie ów 11-zgłoskowiec należał do bardzo popularnych wierszy lirycznych. A znów jeśli chodzi o „liryczną” karierę 8-zgłoskowca, to odegrała tu na pewno dużą rolę twórczość ludowa.

Jeśli przyjrzymy się utworom sylabotonicznym, to nie dostrzeżemy tak wyraźnej granicy między rozpiętością rozmiaru czy rodzajem toku akcentowego, stosowanego w tekstach o charakterze lirycznym i nielirycznym. Dzieje się tak dlatego, że właściwie cały sylabotonizm jako system wersy-likacyjny nachylony jest ku pieśniowości, że liryka pieśniowa jest jego głównym terenem. Niemniej i tutaj liryka korzysta raczej z krótkich wzorców (i to głównie o pojedynczym przeplocie słabych oraz mocnych pozycji, czyli zjambu i trocheja). Dłuższe wzorce, np. 12-zgłoskowce amfibrachicz-ne czy 14-zgłoskowce anapestyczne, spotyka się częściej w utworach fabularnych. Świadomość tego zróżnicowania jest przy tym dość trwała, skoro jeszcze Zawodziński krótkie formaty sylabotoniczne omawia w odrębnym rozdziale, nadając im ogólną nazwę „Metra liryczne”2.

W wierszu tonicznym z dwóch dających się wyraźnie określić formatów tym „bardziej lirycznym” jest niewątpliwie trójakcentowiec, tym „mniej lirycznym” - sześcioakcentowiec, który pojawia się wraz z patosem i wielką retoryką, a także tam, gdzie w grę wchodzą elementy fabuły3. Pewną rolę

15

1

■’ Zob. L. Pszczotowska, Strofa i nieprierywnyj stich w: Poetics, Poetika, Poetyka II, Warszawa 1966.

2

1 Zob. K. W. Zawodziński, Studia z wersyfikacji polskiej, Wrocław 1954, s. 221.

3

To sarno dotyczy dłuższych od sześcioakcentowca formatów, opartych już nie na zestroju akcentowym, ale na zestroju intonacyjnym, np. w Imionach wróżebnych K. Iłłakowiczówny.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
CCF2014022501 7& 2. Teoretyczno-metopologiczne problemy bapań nap pyskursem Kategoria dyskursu
CCF20101219006 dotyczyła uboższych regionów Grecji kontynentalnej, na przykład Beocji. Zdarzało się
48 49 (7) okazuje się wskazanie, że „nawet przy dobrze funkcjonującej informacji nau kowej przedłuża
Obraz(7 bliższym wejrzeniu okazuje się natychmiast, że ów instynkt etyczny jest zasadniczo przeciwst
CCF2014022501 7& 2. Teoretyczno-metodologiczne problemy badań nad dyskursem Kategoria dyskursu
1 (143) Piętnaście książeczek, a w nich ponad 200 wierszy, około 20 utworów pisanych mową niewiązaną
Ze wzorów tych wynika, iż przy Tr >0 obserwuje się pochylenie linii komutacji w lewo, zaś przy Tr
22257 IMG152 (3) Przy bliższej analizie można ją rozłożyć na części składowe, ale dla naszych celów
LITERATURA PIĘKNA. WIEDZA O LITERATURZE 329 okresu międzywojennego. Tom zawiera pięć utworów pisanyc
cwiczenia w czytaniu005 11 Rozmowa przy ilustracji pt. „Odlot ptaków”. Wysłuchanie wiersza. (tytuł i
5 (1656) z.ia. Natomiast przy obserwacjach astronomicznych, szczególnie dla tycn, itóre odnoszą się
CCF20101027009 - przy montażu żurawiem kołowym lub gąsienicowym elementów poziomych w nadziemnej cz

więcej podobnych podstron