DSC00207

Co do przedmiotu naszej wiedzy podobni jesteśmy wszywy ’ pozbawionym wiedzy kochankom Dafnisowi i Chloe, których pieszczoty i próżne poczynania odmalował nam Longus. Trzeba im było wiele czasu, by pojęli, jak mogą zaspokoić swe pragnienia, jako że brak im było doświadczenia. Ta sama rzecz przydarzyła się Cesarzowi Leopoldowi i synowi Ludwika XIV, trzeba było ich w tej materii pouczyć. Gdyby mieli byli idee wrodzone, należy sądzić, że natura nie odmówiłaby im tej- głównej i jedynie niezbędnej do zachowania rodzaju ludzkiego.

VIII, Substancja

Storo nie możemy mieć żadnego pojęcia inaczej, jak poprzez, doświadczenie, jest rzeczą niemożliwą, byśmy kiedykolwiek mogli wiedzieć, co to jest materia. Dotykamy, widzimy właściwości tej substancji, ale samo owo słowo „substancja”, „to, co jest pod”, ostrzega nas aż nadto, iż owo „pod” będzie po wsze czasy nieznane; niezależnie od tego, co odkryjemy spośród jego przejawów, pozostanie zawsze owo „pod” do odkrycia. Z tejże samej racji nie będziemy nigdy dzięki samyin sobie wiedzieć, co to jest duch. Jest to słowo, które początkowo oznacza „tchnienie” i którym posłużyliśmy się, by usiłować wyrazić mętnie'i prostacko to coś, czemu zawdzięczamy myśl. Ale kiedy nawet, w następstwie jakiegoś cudu, który trudno sobie wyobrazić* będziemy mięli jakąś ogólną ideę substancji tego duęha, nie posuniemy się bynajmniej daleko i nie będziemy nigdy mogli odgadnąć, jak owa substancja otrzymuje uczucia i myśli. Wiemy niewątpliwie, ii posiadamy nieco rozumu, ale jak go posiadamy? Jest to tajemnica natury, która nie odkryła jej żadnemu śmiertelnikowi.

X. Dziesiąty problem. Odkrycia, nitmóżliwe

W tym wąskim kręgu, w którym jesteśmy zamknięci, zdajemy więc sobie sprawę, gdzie jesteśmy skazani na niewiedzę, a^- gdzie choćby niewiele możemy pozńać._: Widzieliśmy już, że