P2210433

96 Wolter

Co do przedmiotu naszej wiedzy podobni jesteśmy wszyscy *• pozbawionym wiedzy kochankom Dafhisowi i Chloe, których : pieszczoty i próżne poczynania odmalował nam Longus. Trzeba im było wiele czasu, by pojęli, jak mogą zaspokoić swe pragnienia, jako że brak im było doświadczenia. Ta sama rzecz przydarzyła ■] się Cesarzow i Leopoldowi i synowi Ludwika XIV, trzeba było 3 ich w tej materii pouczyć. Gdyby mieli byli idee wrodzone, należy sądzić, że natura nie odmówiłaby im tej głównej i jedynie nie- | zbędnej do zachowania rodzaju ludzkiego.

VIII. Substancja

Skoro nie możemy mieć żadnego pojęcia inaczej, jak poprzez doświadczenie, jest rzeczą niemożliwą, byśmy kiedykolwiek mogli wiedzieć, co to jest materia. Dotykamy, widzimy właściwości tej ^ substancji, ale samo owo słowo „substancja”, „to, co jest pod”, ; ostrzega nas aż nadto, iż owo „pod” będzie po wsze czasy nie- • znane: niezależnie od tego, co odkryjemy spośród jego przejawów, ^ pozostanie zawsze owo „pod” do odkrycia. Z tejże samej racji | nie będziemy nigdy dzięki samym sobie wiedzieć, co to jest duch. Jest to słowo, które początkowo oznacza „tchnienie” i. którym j posłużyliśmy się, by usiłować wyrazić mętnie i prostacko to coś, czemu zawdzięczamy myśl. Ale kiedy nawet, w następstwie jakiegoś cudu. który trudno sobie wyobrazić, będziemy mieli jakąś ogólną ideę substancji tego ducha, nie posuniemy się by- 1 najmniej daleko i nie będziemy nigdy mogli odgadnąć, jak owa ■ substancja otrzymuje uczucia i myśli. Wiemy niewątpliwie, iż posiadamy nieco rozumu, ale jak go posiadamy? Jest to tajemnica naturw która nie odkryła jej żadnemu śmiertelnikowi.

X. Dziesiąty* problem. Odkrycia nierpożliwe

W tym wąskim kręgu, w którym jesteśmy zamknięci, zdajemy więc sobie sprawę, gdzie jesteśmy skazani na niewiedzę, a gdzie choćby niewiele możemy poznać. Widzieliśmy już, w?

żaden pierwszy bodziec, żadna pierwsza przyczyna pojęta przez nas być nie może. Dlaczego moje ramię słucha mojej woli? Jesteśmy tak przyzwyczajeni do tego niezrozumiałego zjawiska, że bardzo niewielu zwraca na nie uwagę, i kiedy chcemy odnaleźć przyczynę tak pospolitego skutku, znajdujemy, że zaprawdę nieskończoność oddziela naszą wolę od posłuszeństwa naszej kończyny: a więc, że nie ma żadnego odniesienia między jednym a drugim, żadnej racji, żadnego pozoru przyczyny, i czujemy, że myślelibyśmy przez wieczność i nie zajaśniałoby nam najmniejsze światełko prawdy.

XIII. Czy jestem wolny?

Nie porzucajmy jeszcze kręgu naszej egzystencji: badajmy w dalszym ciągu, o ile jest to możliwe, samych siebie. Przypominam sobie, że pewnego dnia, nim jeszcze postawiłem sobie wszystkie wyżej wyłuszczone pytania, jakiś mędrek chciał i mnie do mędrkowania skłonić. Zapytał mnie, czy jestem wolny; odpowiedziałem mu, że nie jestem przecież w więzieniu, że posiadam klucz od swego pokoju, że jestem zatem zupełnie wolny. „Nie o to cię pytam — odrzekł mi. — Czy sądzisz, że twa wola posiada wolność chcenia czy też niechcenia, abyś skoczył przez okno.' Czy sądzisz, że wolna wola jest władzą pobudzającą i że traci się ją na skutek grzechu?” I tkwiłem wzrok w mvm rozmówcy, próbując odczytać w jego oczach, czy nie pomieszał mu się umysł; odpowiedziałem mu wreszcie, że niczego z tego galimatiasu nie rozumiem.

A jednak problem wolności człowieka interesował umie niezmiernie; czytałem scholastyków i tak jak oni błądziłem jedvnie w ciemnościach; przeczytałem Locke*a i zajaśniał mi promie* światła; przeczytałem traktat Collinsa, który wydał mi się udoskonaleniem Locke’a. Od tego czasu nie czytałem |uż niczego, co wzniosłoby umie na nowy szczebel wiedzy. Oto co j*wął ubogi. mój rozum wsparty przez tych dwóch wielkich łudzi, jedynych.

Filozofia francuskiego OZ w lecenia    1