DSCN2976

IJ6 u, epoka feudalna

gdyż umożliwia zachowanie dyskrecji, którą poeta winien jest damie. Dyskrecja ta decyduje o honorze poety, a z wzajemnej miłości czyni dla niego niemalże ukryty skarb.    <

Owa dama, zajmująca tak poczesne miejsce w umyśle poety, wzbudza oczywisty szacunek; więcej jeszcze — rodzaj uniżonej bojaźni. Jest nieprzystępna; poeta korzy się przed nią nieustannie, bez względu na to, czy przyczyną tego jest naprawdę wysoka pozycja społeczna damy (chociaż z dialogów Andrzeja Le Chapelain wynikało, że różnice społeczne nie istnieją w „zakonie rycerzy miłości”), czy też wynika to z faktu, że poeta ocenia dystans dzielący go od damy — z racji uwielbienia, jakim ją obdarza — za niemożliwy do przebycia.

Ta poezja ukazywać będzie wszelkie niuanse miłości. Szczyty doskonałości osiągnie w utworach Bernarda z Ventadour. Jaufre Rudel, z kolei, prezentować będzie na przemian to miłość zmysłową, to znowu tak wysubtelnioną, iż zapytać by wypadało, czy nie chodzi tu aby o miłość nadprzyrodzoną. Peire VidiL czy Bertrand z Bom głoszą miłość rubaszną, cyniczną wręcz, natomiast Foląuet .2 Marsylii wykracza całkowicie poza/miłóść zmysłowa i~o' je swe strofy Najświętszej Dziewicy, damie par exceUencć, co czyni też kilku innych trubadurów z XIII wieku, na przykład Sordel Guilhem z Montanhagol czy Guirauf Riquicr, którego uznać można za ostatniego z tego grona.

Niektórzy interpretatorzy usilnie starali się stworzyć z miłości* dwornej „doktrynę”; dla jednych istotę jej stanowiła miłość plato-^ niczna, dla drugich z kolei polegała ona na dążeniu do celu, jakim jest normalny związek miłosny między kobietą a mężczyzną. W rzeczywistości jednak podobną klasyfikację uznać by należało za bezprzedmiotową i mało interesującą. Trubadurzy nie odczuwali potrzeby dostosowania się do jakiejkolwiek reguły. Wchodzili oni w skład społeczeństwa, które ceniło określone wartości, gatunek literacki zaś, któremu poświęcili się, wymaga, by wartości te zostały uszanowane. Na próżno usiłowalibyśmy podporządkować ich twórczość określonej definicji. Każdy z nich zaznaczył w sposób indywidualny obecność owej weny twórczej łączącej ich wszystkich. Poezję dworną porównać by można do płaskorzeźb zdobiących arkady bądź kapitele w ówczesnych kościołach: zestaw

tematów jest wszędzie podobny, lecz każdy z nich jest ciągle na nowo interpretowany.

Romans, który wypowiadał się prawie wyłącznic w języku d'oil, powstał w tej samej epoce, oczekiwała go jednak przyszłość lepsza niż ta, która przypada w udziale poezji lirycznej. Romans jest utworem całkowicie samodzielnym, nowością zupełną i, przypomnijmy raz jeszcze, nie sięga swymi korzeniami starożytności. Wątek stanowi tu intryga miłosna, uruchamiająca kolejne epizody akcji utworu. Pragnąc ocenić ten gatunek, należałoby odwołać się do opowieści historycznych i do poematów epickich, których fabuła osnuta jest — u Greków i u Rzymian — wokół czynów Aleksandra Wielkiego, i zestawić je z historią Aleksandra Wielkiego.¹ Liczne wersje i przeróbki tego tematu prezentują rycerza dwornego, bohatera chrześcijańskiego, opowiadają szczegółowo o jego wychowaniu i dzieciństwie; pragnąc jednak uwypuklić różnicę między „zdobywcą” a bohaterem romansu, wystarczy wspomnieć, że to właśnie w jednej z wersji romansu Aleksandrowego _ .znajduje się słynne_zdąnie;___...______¹.

'> :    • -    ---- - '•    • • _ • i V- ■ —' -: :

O miłowaniu dwornie damom prawić.

Temat zaczerpnięty ze starożytności został tu gruntownie przetworzony; z tej historii czy epopei zachowało się tylko kilka imion. Podobna sytuacja ma miejsce w Opowieści o Troi, gdzie mi-' łość Troilusa, syna Priama, i Bry zejdy,² córki wieszczka Kalcha-sa, wysuwa się na pierwsze miejsce. Intryga miłosna całkowicie wypiera epizody wojenne, postać kobieca jest zdecydowanie postacią pierwszoplanową. Zgłębić tajniki kobiecego serca — oto, co interesuje najbardziej poetę, dokładny zatem opis bohaterek zajmuje czołowe miejsce w utworze.

Kontrast między literaturą starożytną a średniowieczną jest jesz-

1

TzW. romans Aleksandrowy, opowieść o życiu i czynach Aleksandra Wielkiego, rozpowszechniona w średniowieczu. W Polsce przetłumaczona z języka łacińskiego w XVI w. pt. Historyja o żywocie i znamienitych sprawach Aleksandra Wielkiego (przyp. red.).

2

W literaturze zwanej często Kressydę, np. Szekspira Troilus i Kressyda (przyp. red.).