DSC25

70 Elżbieta Minczakitwicz

W pracy z dziećmi wykorzystywano różne metody i techniki oddziaływań rehabilitacyjnych, które, jak zakładano, można było modyfikować w zależności od potrzeb dziecka, a przede wszystkim od tego. jaki zespół wad i zaburzeń rozwoju był u niego wyraźnie dominujący.

Metodologiczne podstawy badań

Próbę ukazania metod aktywizujących w terapii dzieci ze sprzężonymi zaburzeniami rozwoju podjęto na przykładzie badań empirycznych, których celem nadrzędnym było z jednej strony ukazanie, w jakim stopniu kompleksowo ujęta i w miarę systematycznie prowadzona terapia pozwala na szeroko rozumiany rozwój kompetencji społecznej dziecka o sprzężonych zaburzeniach rozwoju, oraz z drugiej - w jakim stopniu ogólny poziom rozwoju społecznego dzicckao takim stopniu niepełnosprawności wyw iera wpływ na osiągany przezeń poziom umiejętności komunikacyjnych?

Celem podrzędnym była próba udzielenia odpowiedzi na pytania:

-    w jakim stopniu dzieci z głębokim upośledzeniem umysłowym, z ewidentnymi zaburzeniami komunikacji (brakiem rozwoju mowy) wraz z dysfunkcją ruchową spowodowaną porażeniem mózgowym oraz wadami sensorycznymi poddane celowym oddziaływaniom słymulacyjnym można w jakimś stopniu zaktywizować?

-    jaki poziom komunikacji interpersonalnej prezentują dzieci o tak wielorakich dysfunkcjach?

-    jak dzieci ze sprzężonymi zaburzeniami rozwoju potrafią reagować na prowokacyjne zachowania osób dorosłych przed, a jak po zakończonym, intencjonalnie wprowadzonym programie usprawniania funkcji pcrcep-cyjno-mototycznych i komunikacyjnych?

-    w jakim stopniu poziom rozwoju społecznego determinowany jest aktywnością dziecka i preferowanym przez nie sposobem komunikowania się z otoczeniem?

Materiał badawczy zgromadzono drogą obserwacji prowadzonych techniką fotograficzną (niektóre sesje filmowano) i próbek zdarzeń oraz wywiadów z matką, a także analizy dostępnych materiałów dokumentujących przebieg leczenia i udzielania dziecku niezbędnej mu pomocy specjalistycznej. Przedmiotem obserwacji były reakcje dzieci na widok osoby dorosłej, która prowokowała je do zwrócenia na siebie uwagi i nawiązania z nimi kontaktu, oraz sposoby nadawania przez nie komunikatów umożliwiających porozumiewanie się z otoczeniem.

Ewaluacji w zakresie kompetencji społecznej osób badanych w oparciu o przygotowane indywidualne programy usprawniania funkcji pcrcepcyjno-moto-rycznych i komunikacyjnych dokonano na podstawie analizy wyników obser-

wacji zachowań dzieci i wyników badań przeprowadzonych przy pomocy „Inwentarza zadań" służącego do określania osiąganego poziomu rozwoju społecznego dzieci głęboko upośledzonych umysłowo PPAC H.C. Gunzburga w opracowaniu T. Witkowskiego (1981), „Karty obserwacyjnej zachowań komunikacyjnych” (KOZK) K. Krakowiak i M. Panasiuk (1991) oraz „Kwestionariusza do badania umiejętności komunikacyjnych dzieci głębiej upośledzonych umysłowo" w opracowaniu własnym. W badanej populacji już na wstępie starano się określić poziom i rodzaj zaburzeń rozwoju dzieci, co było niezbędne w opracowaniu indywidualnych programów terapeutycznych oraz doborze odpowiednich strategii i metod diagnostyczno-terapeutycznych. Wśród metod aktywizowania i usprawniania dziecka znalazły się:

-    metoda komunikacji przez dotyk,

-    masaż całego ciała dziecka (tzw. masaż psychologiczny),

-    masaż twarzy,

-    masaż zabezpieczający przed atakami padaczki.

-    masaż rcceptorologiczny,

-    metoda uczulania oralnego,

-    metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherbome (wersja specjalnie opracowana dla potrzeb niniejszych badań),

-    metoda „punkt po punkcie” E.M. Monahan,

-    metoda Kniessów,

-    metoda M. i Ch. Knillów,

-    metoda F. AfFoller,

-    malowanie dziesięcioma palcami,

-    zabawy w wodzie,

-    zabawy tworzywem przekształcalnym (piasek, kasza, groch, woda),

-    zabawy oparte na technice „bricolage”,

-    zabawy z rytmem, muzyką i piosenką.

Podstawowym celem programu usprawniania dzieci z głębokim upośledzeniem umysłowym, obarczonych dodatkowo tak licznymi wadami i zaburzeniami rozwoju, było zbudowanie pomostu między nimi a światem, w którym one żyją, poprzez opanowanie prostych sposobów porozumiewania się z otoczeniem na odpowiednim do ich potrzeb poziomic. Przypomnijmy w tym miejscu, że każdy człowiek przychodząc na świat przynosi z sobą pewną gotowość do komunikowania się z otoczeniem społecznym. Istotną role w rozwoju tej gotowości odgrywają jednak rodzice, szczególnie matka pozostająca z dzieckiem w bliskim kontakcie emocjonalnym i związku uczuciowym kształtującym relacje dziecka ze światem. Jak słusznie zauważa M. Kwiatkowska (1996), istnieje wiele poziomów komunikacji dostępnych nawet osobom praktycznie i pozornie pozostającym bez kontaktu, a zatem przypomnijmy, że są to: