img166

TOWAROZNAWCZE PROBLEMY,JAKOŚCI 1 /2004

dla towaroznawców. Po roku 1945 towaroznawstwo w Polsce rozwijało się w strukturach organizacyjnych przeniesionych ze Związku Radzieckiego. W roku 1974 uznano odrębność towaroznawstwa, wprowadzając je do spisu dziedzin nauki, w zakresie których można było nadawać stopnie naukowe. Środowisko naukowe było jednak słabe i tylko w niewielkim zakresie mogło te możliwości wykorzystać. Przeprowadzono kilka przewodów habilitacyjnych i trzy osoby otrzymały tytuł profesora nauk towaroznawczych. W roku 1986 nastąpiła zmiana klasyfikacji ograniczająca liczbę dziedzin nauki, a towaroznawstwo włączono jako dyscyplinę do dziedziny nauk ekonomicznych. Z chwilą przekształcenia Instytutu Towaroznawstwa (na prawach wydziału) w Poznaniu w samodzielny Wydział Towaroznawstwa (24.06.1992), odzyskania uprawnień do doktoryzowania (21.12.1992) i otrzymania praw do habilitowania (20.12.1993) nastąpiła intensywna rozbudowa Wydziału o katedry ekonomiczne i integracja naukowa jednostek organizacyjnych. Towaroznawstwo bez wątpienia jest interdyscyplinarne, łącząc i czerpiąc z dziedziny nauk przyrodniczych, technicznych i ekonomicznych wraz z zarządzaniem z różną intensywnością w różnych okresach. Zawsze w centrum jego zainteresowania pozostawał towar, jego jakość i walory użytkowe. Towaroznawstwo jako nauka o jakości zostało naświetlone wielokierunkowo w punkcie trzecim.

Ekonomia i zarządzanie są dyscyplinami nauk ekonomicznych, które umożliwiają optymalizację strumieni surowców i wyrobów na rynku, równoważenie podaży i popytu ze strumieniami finansowymi. Zarządzanie różnorodnymi zasobami, procesami produkcyjnymi, biznesowymi, a nawet jakością pozostają na styku pomiędzy naukami technicznymi i przyrodniczymi. O asocjacjach towaroznawstwa z ekonomią i zarządzaniem traktuje punkt czwarty.

Nauki techniczne pozwalają przełożyć wiedzę o aspektach przyrodniczych różnych surowców i półproduktów na konkretne procesy wytwórcze, technologie, produkcji i przechowywania wyrobów finalnych, które kierowane są do rąk konsumentów. Ich domeną są także innowacje oraz sfera badań i rozwoju. W ostatnich latach wzrasta też znaczenie technologii bezodpado-wych, energooszczędnych, przyjaznych dla środowiska, wykorzystujących surowce odnawialne. Nowe technologie i nowe wyroby są wspomagane badaniami ekobilansów. Najważniejsze związki pomiędzy towaroznawstwem a naukami technicznymi zaprezentowano w punkcie 5 niniejszego artykułu.

Wśród nauk przyrodniczych bardzo ważne miejsce w towaroznawstwie zajmują chemia, biochemia, chemia żywności, chemia polimerów, mikrobiologia, fizyka, które odkrywając prawa naturalne rządzące przyrodą ożywioną i nieożywioną wywierają swój wpływ na właściwości towarów rynkowych oraz umożliwiają ich badanie i kształtowanie zgodnie z oczekiwaniami konsumentów. Związek towaroznawstwa z naukami przyrodniczymi jest tak oczywisty, że w niniejszym opracowaniu zrezygnowano z jego analizy. Taka analiza przekracza również ramy niniejszego artykułu¹.

Takie usytuowanie towaroznawstwa jest bardzo obiecujące, zwłaszcza dla absolwentów, którzy w przedsiębiorstwach mogą być łącznikiem pomiędzy funkcjami produkcyjnymi, technologicznymi i technicznymi oraz ekonomicznymi [70], a także pomiędzy firmą, jej pracownikami i klientami. Określenie idealnego i jedynie właściwego miejsca towaroznawstwa wśród wymienionych dziedzin nauki jest niemożliwe. Korzystając z modelu simpleksu [66], można sobie wyobrazić towaroznawstwo jako naukę stosowaną powstałą z zespolenia trzech nauk: przyrodniczych (P), technicznych (T) i ekonomicznych (E). Towaroznawstwo, jako zrównoważona mieszanina trójskładnikowa powinno być bliższe stanu równowagi (okolice środka trójkąta), niż którejkolwiek mieszaniny dwuskładnikowej (iysunek 1).

Zbytnie zbliżenie się do krawędzi modelu (EP, PT lub ET) lub węzła (E,P,T) skutkuje zagubieniem towaroznawczego profilu. Wytworzona mieszanka dziedzin nazywana jest towaroznawstwem w Polsce, merceologią we Włoszech, i Warenwissenschaft w Niemczech czy Austrii. Towaroznawstwo jest obecne w krajach Dalekiego Wschodu (Japonia, Korea Południowa, Chiny) i odradza się na przykład na Ukrainie. W niektórych krajach, np. w Niemczech lub Wielkiej

Brytanii kształci się też fizyków lub chemików z dobrą znajomością ekonomii (mieszanka dwuskładnikowa PE). W innych zaś, także w Polsce, popularne są studia na pograniczu nauk technicznych i ekonomii (mieszanina TE). Nie można jednak ich nazwać towaroznawczymi w naszym ujęciu. W wielu krajach pojęcie towaroznawstwa (commodity science) nie jest znane. Przykładem są Stany Zjednoczone, Kanada, W. Brytania, w których jego rolę przejmują inne dyscypliny, np. chemia spożywcza, technologia żywności, technologia polimerów itp. Są to konglomeraty nauk przyrodniczych z naukami technicznymi (P,T) pozbawione „pierwiastka” ekonomicznego. Do bardziej zhumanizowanych propozycji popularnych w USA należą „home economics”, „household technology” lub „human environment”.

Towaroznawstwo

Towaroznawstwo jako efekt oddziaływań nauk przyrodniczych (P), technicznych (T) oraz ekonomicznych (z zarządzaniem) (E)

Rys. 1,

Fig. I.

Commodity science as an effect of cooperation of natura! Sciences (P), tech-nical Sciences (T) and economy & management (E)

Źródło/Source: [70].

Polska praktyka wykazuje, że pracownicy z wykształceniem przyrodniczym lub technicznym chętnie zmierzają w stronę wierzchołka E. Uważają niesłusznie, że przeczytanie kilku książek wystarczy, aby wypowiadać się kompetentnie na tematy o dużej zawartości wiedzy ekonomicznej. Dochodzi do tego, że inżynierowie, przyrodnicy uczą marketingu, bankowości, zarządzania, piszą na ten temat książki i rozprawy. TendeniTe óJwrófńFsą żhacznie słabszerPrzedsta--wi'cieie"nauk‘"ekonoimcznyćfi bardzo rzadko lub wcale nie usiłują oddalać się od węzła E w modelu simplexu, który jest przedstawiony na rysunku 1.

Dalszy rozwój towaroznawstwa na drodze synergii wymaga bezwzględnego zrozumienia faktu, że mieszanina aE + bP + cT, reprezentowana przez dowolny punkt na powierzchni trójkąta w jakichkolwiek proporcjach (pod warunkiem a + b + c = 100%) nie tworzy jeszcze nowej jakości - towaroznawstwa, podobnie jak zmieszanie cukru, jajek i mąki nie daje jeszcze placka. Obserwowane podejście skutkuje także często zaniechaniem badań i eksperymentów na rzecz ciągłego kompilowania i naśladownictwa. To^aa)Zua\^c>Lmniej'powinm4Disać o jakości, o systemach i zapewr nieniu jakości, awięcej ojej przyrodniczo-technicznych aspektach na podstawie badań i eksperymentów. Poza badaniami i eksperymentami przyrodniczymi i technicznymi jest w Polsce ogromna potrzeba prowa(izema'Tfepervmentów-£konomicznych, takich jak badanie satysfakcji konsumentów, kontekstu kupna towarów, opinii odbiorców o pożądanych cechach towarów itp.

Do pośrednio negatywnych konsekwencji usytuowania towaroznawstwa w systemie nauki przedstawionego na rysunku 1 należą w pierwszym rzędzie:

■    trudności w jednoznacznym określeniu jego tożsamości,

■    trudności w zbudowaniu aparatu pojęć i spójnych, unikatowych systemów zasad i teorii naukowych,

■    dynamiczny wzrost liczby uczelni akademickich (akademie rolnicze i politechniki) wprowadzających studia na kierunku towaroznawstwo w oparciu o wcześniejsze doświadczenia dydaktyczne,

■    przecenianie roli jakości i problematyki systemowego zarządzania jakością na tle innych metod zarządzania,

9

1

Szersze informacje na ten temat znajdują sią w pracy Aktualne trendy w nauce o jakości. Problemy Jakości 32(4) 29-34,2000.