IMG30

SKRZYDŁO PÓŁNOCNE ZAMKU WYSOKIEM) - DZIEJE. KSZTAŁT ARĆIIITEKTONICZNY I TVPP&ft>UE * ŚWIETLE ŹRÓDEŁ PISANYCJ¹ 41

Z tego bogatego i skomplikowanego materiału, ■ przynoszą inwentarze urzędu mistrza dzwonnego można kilka ogólniejszych wniosków. Przede <stkim należy stwierdzić, że w przestrzeni kościo-znajdowały ślę na pewno cztery ołtarze. Były to: Ołtarz wysoki (główny - boen, hogett a!tar), przy (na. w?) którym zgrupowane były najważniejsze relikwie przechowywane w kościele. Znajdował się tam wizerunek Patronki Zakonu Najświętszej Marii Panny z Dzieciątkiem. Była to albo wykonana ze srebra figura, albo obraz, który zyskał być może srebrną koszulkę W każdym razie przedstawienie NMP wyposażone było w dwie pary koron: złotych i srebrnych zakładanych na święta liturgiczne Przechowywano je w wielkiej zakrystii. Warto tu zaznaczyć, że korony te są wzmiankowane już w 1394 r., ą cztery lata później wizerunek zy-skąl jeszcze dwie pary koron srebrnych. Wokół wizerunku zrodził się kult, czego świadectwo mamy w piętnastowiecznych inwentarzach, w postaci zawieszanych wokół niego wotów.

— Ołtarz NMP, przy którym odprawiano msze poranne (frumessenaltar). Także i tu nie jesteśmy w stanie rozstrzygnąć, czy wizerunek NMP z Dzieciątkiem to obraz, czy rzeźba. W każdym razie Maria i Jezus posiadali srebrne korony, a ten ostatni jeszcze srebrne berło. Przed ojtąfzem-w- sluzy ni w murze przechowywano także mniejszy zasób relikwi.

. — Ołtarz środkowy (inittelallir) — wezwania niestety^ nie znamy. W 1398 roku pojawia się wzmianka, że stawiano na nim. krzyż.

. — Ołtarz „najśrodkowszy" (mitteUten alter) - również nie zriąmy jego wezwania. Sądząc z nazwy można się domyślać, że usytuowany był dokładnie na Środku kościoła. Stanowił też stację końcową procesji, odbywanej w święta rytu to tum duplex, w której noszono wielki krucyfiks, stawiany później na tymże ołtarzu (1394,1398). W dwóch młodszych inwentarzach wymieniony został jeszcze ołtarz drewniany (zu dem bolczem ałtare), który jednakże może być tożsamy z którymś z trzech mniejszych ołtarzy. Być może chodzi też o ołtarz połowy, budowany na błoniach zamkowych przy okazji procesji, o czym dalej. Najstarsza lustracja z 1565 roku rejestruje mały ołtarz umieszczony na emporze¹¹'⁷. Z lustracji z 1649 roku wynika, że był to ołtarz kamienny¹**.

Sembrzycki. k. 7. B. Schmid. Dle Marienburg. ■ (jik w przyp. 12). i 28, uważał, że ów piąty ołtarz wzmiankowany zo

Można pokusić się o bardzo ostrożną rekonstrukcję położenia ołtarzy. Jej hipotetyczność polega na oparciu się na zrekonstruowanym rozmieszczeniu zakrystii i nielicznych wzmiankach o ołtarzach zawartych w spisach'inwentarzowych urzędu mistrza dzwonnego. Ołtarz wysoki (główny) usytuowany był oczywiście centralnie w prezbiterium po stronie wschodniej. Po stronie północnej, niedaleko malej zakrystii znajdował się ołtarz środkowy”*, po tej samej stronie kolo zakrystii dzwonnika i księży zaś ołtarz NMP (do mszy porannych). Dalej w kierunku zachodnim. zapewne dokładnie na środku kościoła stał jeszcze jeden Ołtarz. Być może byl on związany z grupą Ukrzyżowania, umieszczoną na ścianie północnej dokładnie naprzeciwko głównego wejścia do kościoła.

Niesłychanie istotnym zagadnieniem dla dziejów kościoła NMP jest wymieniony w inwentarzach zasób przechowywanych w nim relikwii. Już na przykładzie tych wykazów widać, że ich ilość stale się zwiększała, a Malbork stawał się powoli miejscem piel-gtzymkowyrn. Johann von Posilge (Jan de Rheden, Jan z Żulawki?) podał w swojej kronice informacje o publicznej prezentacji relikwii w Malborku w 1380.1386 oraz 1394-roku, zawsze 1 maja”". Owa prezentacja wiązana jest w literaturze przedmiotu”¹ z główną kaplicą zamkową, ale czy słusznie? Wskazywałaby na to data dzienna zbieżna z datą konsekracji rozbudowanego kościoła. Trudno jednak wyobrazić sobie tłumy pielgrzymów wpuszczane na krużganki Zamku Wysokiego do samego kościoła”². Przekaz Posilgego potwierdzają dokumenty kościelne, choćby papieża Urbana VI z 1389 roku”⁵. W 1397 toku Bonifacy IX udzie-stał przez dwa mlodsże Inwentarze w stwierdzeniu „ufT dem po-crkirche syn czwenc cleydunge". Obok jednak podana jest następna informacja: „under dem thorme ouch czwe deydunge" Czy ma to oznaczać, żc pod wieżą był także ołtarz? Wyraz _poer-kirche" oznacza zapewne emport;.

W ZDEM. 1. ni, a. 18.

"" Znajdował sitf on blisko wejścia prowadzącego na wieżę - zab. Sembrzycki, k, 8-9 - ~A tham przed wschodem wieża nem billa przed them kapliczka, alie iherass pustha".

**> Posilge. s. 113 i n., 146, 191.

*' Stefan Kwiatkowski, Klimat ręligjjny w diecezji pomezańskiej u schyłku XIV i w pierwszych dziesięcioleciach XV u ieku. Toruń 1990, s. 85 i n.; Rainer Zacharias. Dle KellijnienurallJdbn zur Hocbmeistemsidenz Marienburg, Zeilschrift fur die Geschtch-te und Altertumskunde Ermlands. Bd. 50, 2001, s. 23.

“ Pielgrzymi stanowili dość barwną, ale I niebezpieczną grupę społeczną, przed którą często zamykano bramy miejskie - więcej na temat pielgrzymek I ich uczestników zob Peregrinaltones. Pielgrzymki w kulturze dawnej Europy, red Halina Manikowska i Hanna Zaremska, Warszawa 1995.

*” CDPr., Bd- IV, nr 57; S. Kwiatkowski, Klimat. (jak w przyp. 201), s. 87. Relikwie miały być wystawiane co pięć lat.