IMG06

SKRZYDŁO PÓŁNOCNE ZAMKU WYSOKIEGO - DZIEJE, KSZTAŁT ARCHITEKTONICZNY I WYPOSAŻENIE W ŚWIETLE ŹRÓDEŁ PISANYCH 17

mando, quicquid in via ets occurrit. Quo intellecto fraters de castris Pusilia et Vfechovia cum suis ar-migeris venerunt frairibus et ciribys de Cristburgk jam in armis paratis in auxillium. '

lii, c. 144 (12717): Dlwanus prcdictus iterum sevięns In sanguinem Cristianum, congregato ęxercitu vali-do, territoria circa Cristburgk ct Mergcnburgk de-nup depredavit. putans. quod nunc deberec ci ad votum succcdere sicut prius. Jam enim tot fratres at alios Cristianos interfcdt et ca|Mivavit, quod non credidit aliąuos supcresse, qui rcsisiere posscnt ci. Unde premisso excrdtu suo cum ^{1 2}>polio, ipse cum pautis aeąuebatur Sed fracres dc Cristburgk et El-bingo cum modico exerdtu confisi in =eum, cujus virtute unus persequebaiur mllle, et duo fugaverant decem millia, venerunt ad fluvium Ghobar.

111, c, 189 (1275 lub 1276?): Nullus tamen publice audebat se fratribus opponere, preter Pogesanos, qui commendatorcm dc Elbingo et Hel wicom de Gołtbach commendatorcm de Cristburgk, et eorutr. socios armata mano invadentes, captos deduxerunt

111, c. 192 (1277): Ultimo processcrunt contra hec castra ct avitaies. scilicet Grudentz. Insulam sanc-te Marie et Santirium ct Cristburgk. ct quicquid occurrit cis in via, vel ocaderunt, aut cepemnt, vel in dnerem redegerum.

Walki toczyły się na terenach bliskich dzisiejszemu położeniu zamku, ale kronikarz nie wspomina ani o miejscu, ani o konwencie malborskim biorącym w nich udział. Co więcej, gdyby wtedy istniał jakiś gród czy zamek, choćby niedokończony, to zapewne zostałby zniszczony. Informacji takiej również próżno szukać w źródłach.

Jak podkreślił gdański badacz, przekaz Dusbur-ga jest spójny wewnętrznie, pozbawiony sprzeczności i logiczny⁵¹. Przyjmując punkt widzenia Powier-skiego należy stwierdzić, iż w iej sytuacji pierwszym niezależnym od przywileju lokacyjnego miasta źródłem dotyczącym Malborka jest dokument mistrza krajowego pruskiego Konrada von Feuchtwangen, dotyczący nadania Prusowi o imieniu Sambango dwóch pól: Luppin (pod Żuławką) i Ygel (Igły). W opisie granic drugiego pola wzmiankowano drogę wiodącą z Igieł do Malborka⁵². Jest to dowód istnienia

^Jl Ibidem, 5.14.

^M PrUB, Bd. 1,2, nr 380 (Dzierzgoń 26 lipa 1280 r. - prawd. 1279 r.) - mistrz krajowy pruski Konrad von Feuchtwangen nadaje Prusowi Sambangowi pola Luppin (pod Żuławką) l Ygeł (Igły) .et ab Łsca granicie linialiter eundo supra quercum iuxta viam et pal udem. ubi itur de Ygel versus Marienburg".

już w tym czasie Malborka. Nie wspomniano tam jednak kom tura malborskiego, więc zapewne me było jeszcze konwentu malborskiego. Jest za to komtur zantynski Henryk, a więc tamtejsze komturstwo jeszcze istniało⁵⁵ Warto tu ponadto zauważyć, że w kwestii datacji tegoż dokumentu wypowiedział się Udo Arnold, który stwierdził, iż ma on nie tylko pomyloną datę dzienną, aJe i roczną, a pochodzi w istocie z sierpnia 1279 r² Podaje pierwszą wiadomość o istnieniu ośrodka zwanego Malbork, jednak niekoniecznie zamku. Data roczna mieści się doskonale w przedziale czasowym informacji rocznikarskich o translacji- Zan-tyru do Malborka (1279-1282). Jan Powierski powiązał decyzję o podjęciu budowy zamku z naradą dostojników krzyżackich w Radzyniu w dniu 17 listopada 1278 r. oraz osobą przebywającego w Prusach w 1279 r. późniejszego wielkiego mistrza, a wówczas świeżo wybranego mistrza krajowego Prus i Inflant Konrada von Feuchtwangen. Logiczny wywód badawcza nakazuje przyjąć datę roczną 1279 jako czas przeniesienia konwentu z Zantyra do Malborka, a to z kolei wskazuje na pośpiech w translacji. Konsekwencją owego pośpiechu było przeniesienie warowni zan-tyrskiej wraz z materiałem (wspomniane analogie do Gniewu) i wzniesienie pierwszych umocnień drew-niano-ziemnych, stosowanych przez Zakon w takich właśnie, awaryjnych sytuacjach⁵⁵.

Ustalenia Jana Powierskiego uznał polemizujący t tezami pracy Szczęsnego Skibińskiego Marian Dygo³⁶. W kwestii chronologii początków budowy przyjął je również Maciej Kilarski⁵², choć nic wyciągał z tego daleko idących wniosków, opierając się głównie na wynikach badań architektonicznych⁵⁸. Ustalenia J. Powierskiego wykorzystała też Bogna

1

w J. Powierski, Chronologia... (jak w przyp. 14). s. 16.

⁴⁴ Udo Amoki, Konrad uon Feuchtwangen, [w.| idem, Zakon krzyżacki. Z Ziemi Świętej nad Bałtyk, Toruń 1996, s. 73. 95, prryp. 87. Autor datuje dokument ostatecznie na 5 sierpnia 2279 r.

» % Powierski, Chronologia... (jak w prryp 14). s. 28-31. Na temat praktyki budownictwa drewniano-ziemnego w Prusach Marian Arszyński, Budownictwo warowne zakonu krzyżackiego w Prusach (1230-J454), Toruń 1995. ² 119 i n. Tego typu rozwiązania stosowano m.in. w przypadku konieczności szybkiego wzniesienia umocnień.

2

Pauz Szczęsny Skibiński, Kaplica na Zamku Wysokim w Malborku, Poznań 1982; Marian Dygo, Nou² spojrzenie na zamek w Malborku, Komunikaty Mazureko-Warmińskie. 1983, nr 4. s. 488.

^,T Madej Kilarski, Pierwotna forma kaplicy zamkowy w Malborku, Biuletyn Historii Sztuki, t. 45. 1983, a² 127. pntyp 2.

» Por. Maciej Kilarski, Malbork Zamek krzyżacki, rezydencja wielkiego mistrza, (w:| Architektura gotycka. . (jak w przyp. 11).

S. 152-155. UWWfBnfT MIKOŁAJA KOPERNIKA w Toruniu

Biblioteko Wydriolu Szluk Pięknych