IMG10

SKRZYDŁO PÓtNOCNE ZAMKU WYSOKIEGO - DZIEJE, KSZTAŁT ARCHITEKTONICZNY I WYPOSAŻENIE W ŚWIETLE ŹRÓDEŁ PISANYCH 21

by innej pracy wykazała, że od 24 sierpnia 1337 r. wszystkie bez wyjątku kapituły odbywały się w MaJ-borku, ale raczej w Wielkim Refektarzu na Zamku średnim⁶⁴. Do czego zatem mogło^{1 2} służyć trójfilaro-we pomieszczenie w skrzydle północnym? Biorąc pod uwagę jego rozmiary mógł to być tylko refektarz, który w początkowym okresie można było wykorzystać jako miejsce obrad dwóch kapituł wyboru. Od momentu ukończenia budowy Wielkiego Refektarza kapituły zbierały się już tam, a interesujące nas wnętrze w skrzydle północnym pełniło dalej funkcję pierwotną, czyli refektarza konwentu⁶².

Odbycie kapituły wybbru wielkiego mistrza Wernera von Orseln w 1324 r. ro/.poczyria.ti ziaiąIność zamku rrialbórskiego jako stolicy państwa zakonnego. Początki stołeczności mają swoje odzwierciedlenie również w działalności kancelarii krzyżackiej. Dopiero ód urzędowania tego właśnie najwyższego dostojnika Zakonu można dowodnie uchwycić początki kancelarii wielkiego mistrza, określanej w literaturze -jako „mała”⁶⁶. W naszym przypadku datę tę należy traktować jako pewny terminus antę quem wykończenia refektarza konwentu (tak będziemy określać dotychczasowy Kapitularz) i pewnie całego piętra reprezentacyjnego skrzydła północnego. Bardzo szybko jednak owe wnętrza (zwłaszcza kaplica) przestały wystarczać potrzebom głównego konwentu pruskiego i scolięy ² zakonnej. Stąd w 1331 r. wielki mistrz Luter, książę Brunszwickl podjął decyzję o rozbudowie skrzydła⁶²

konwentualnego (wysokiego) w Malborku. Następni badacze, w tym autor niniejszego tekstu, przyjmowali to bezkrytycznie. Problem dostrzegli B. Schmld, Die Martettburg . (jak w przyp. 12), s. 20, i T. Torbus, Die Komtetushurgen... (jak w przyp 11), s. 309, ale nie wyciągnęli z tego wniosków.

^M Badania prowadzę wspólnie z prof. dr. hab. Sławomirem Jóźwiakiem, któremu w tym miejscu dziękuję za szereg informacji dotyczących funkcjonowania kapituł. Więcej o kapitułach w jego pracach: Sławomir Jóżwiak, Centralne i terytorialne otwarty władzy zakonu krzyżackiego W Prusach w latach 1228-14JO Rozwój - przekształcenia - kompetencje, Toruń 2001, s. 73-81; idem. Funkcjonowanie l zakres władzy kapituł krzyżackich w państwie zakonnym w Prusach w latach 1,109-J410, Komunikaty Mazursko-Warmińskie. 2002, nr 3 (237), $. 373-388.

•² Wspomniane wyże] badania zostaną sfinalizowane w końcu roku 2006 i wtedy dopiero będzie można przedstawić pełne uzasadnienie: W tym miejscu sygnalizuję pogląd, który ma w niniejszym tekście znaczenie wtórne.

“ Max Hein, Die Ordenskanzłeien in Preufien 1310-1324, Altpreussiche Forechungen, Bd. 9.1932, s. 9-21; idem, Pas Urkun-denwesen des Deutscbordensstaats unter Hochmeister Dietrich von Ałtenburg (1335-1341), AJtpreussische Forschungcn, Bd. 18,1941, s. 1; Karol Górski, Dyplomatyka krzyżacka, |w.| kłem. Studia i szkice z dziejów państwa krzyżackiego, Olsztyn 1966, s. 123-130.

** Jeroschin, v. 27 667—27 672, s. 623 — „Er (Luter - przyp. J. T.J legte cos den vullemunt /zu Mergenburc, da sini der scunc

W tym miejscu warto jeszcze omówić poruszoną wcześniej ogólnie kwestię datowania portalu określanego w źródłach jako Złota Brama. Problem polega na rym, że w źródłach pisanych pojawia się ona dopiero w pierwszej połowie XV w. (pierwsza pewna wzmianka - 1417 r.)“. Na podstawie formy plastycznej i przekonania o istnieniu już wówczas murowanego skrzydła północnego, Bogna jakubowska darowała portal na około 1280 r.²⁹ O wątpliwościach odnośnie do datowania całego skrzydła była mowa wyżej. Ponadto, nie podważając w żadnym razie opartego na solidnym warsztacie historyka sztuki wywodu, wskazać należy na podniesione przez historyków sprzeczności między treścią a formą zabytku⁷⁰. Treści ideowe zawarte w dekoracji portalu nie odpowiadają funkcji zamku w końcu ² XIII wieku. Ich doniosłość współgra z domem głównym, z zamkiem stołecznym, a nie zamkiem kon-wcnfijalriym. Idąc tym tropem należałoby datowanie Złotej Bramy przesunąć na okres 1309-1323. W swoich badaniach zwróciłem jeszcze^ uwagę na bliskie podobieństwo dekoracji powstałej po rozbudowie skrzydła w latach 1331-1344 (w tym deko-, racji portalu) z treściami zawartym w krzyżackiej kronice Piotra z .Dusburga, napisanej w latach dwudziestych XIV w. (1326-1330)’¹. Kronikarz stworzył nową ideologię Zakonu Niemieckiego, która mogła wywrzeć wpływ na zdobnictwo całego rozbudowywanego skrzydła północnego. W przypadku jednak omawianego portalu nie jesteśmy w stanie stwierdzić, czy dekorację stworzono na podstawie kroniki Dusburga, czy też ona była inspiracją dla kronikarza. Kwestia zatem musi pozostać otwarta.

1

/ di capeUe wart up gesat / di nu in schoner zirde siat / uf der bure da obe / in aller heiligen kłbe".

2

AMII, s. 284 - „guldene phortc".

^m B. Jakubowska. Złota Brama . (jak w przyp. 14), s 45.

Marian Dygo, Złota Brama kaplicy zamkowej ir Malborku a ideologia władzy Zakonu Niemieckiego w Prusach, |w ] Zakon krzyżacki a społeczeństwo państwa w Prusach, red. Zenon Hubert Nowak, Toruń 1995, s. 155 i n.; S. Jóźwiak, Uwagi nad dotacją... (jak w przyp. 14), s. 415-418.

¹¹ Janusz Trupinda. Biblijne i literackie zapożyczenia w kronice Piotra z Dusburga próba częściowej rekonstrukcji warsztatu pisarskiego. (w:) Szlachta, starostowie, żaciężni (Gdańskie Studia z Dziejów średniowiecza, nr 5), red. Błażej Śliwiński, Gdańsk-Koszalin 1998, s. 343—373; idem, Die Chronik von Peter won Dusburg ais Quelle fGr die Interpretaiion der architektom-schcn Auaschmiickung der Kapitelsaal und Schlosskapelle im Nordfiugel des Hochschlosses in Mancnburg (referat wygłoszony na konferencji .średniowieczna literatura i kultura w państwie żakonu krzyżackiego w Prusach: trwanie i kontynuacja", Malbork 2004 r. - w druku). Zob. też dalej.