IMG12 (2)

SKRZYDŁO PÓŁNOCNE ZAMKU WYSOKIEGO - DZIEJE. KSZTAŁT ARCHITEKTONICZNY I WYPOSAŻENIE W ŚWIETLE ŹRÓDEŁ PISANYCH 23

SKRZYDŁO PÓŁNOCNE ZAMKU WYSOKIEGO - DZIEJE. KSZTAŁT ARCHITEKTONICZNY I WYPOSAŻENIE W ŚWIETLE ŹRÓDEŁ PISANYCH 23

*    J. Tniptnda. Ideologia . (jak w przyp. 77), » 200.

** Helmut Bauer, Peter non Dusburg und dle Gescbtcbascbret-

bung 'des Deuiscben Orderu im 14 Jbdt In Preussen (Hłnoruchc Studicn. H. 272). Berlin 1935. s. 19: M PDlIakóma. Kronika.. Odr w prajrp. 77), s. 201.

*    J. Wema, Kronika (jak w pnyp. 77), s. 120 i n

*    M. PolhkOwna, Kronika (jak w przyp. 77), a 209 i n. ■ Stefan Kwiatkowski, Zakon Niemiecki te Prusach a tatry-

shwoSC Średniowieczna, Toruń 1998. s. 58.

dla kronikarza było tak szybkie pokonanie licznych plemion pruskich. Dusburg kreślił przerażający pbraz pogańskich (ale i chrześcijańskich) przeciwników Zakonu, zagrzewając braci do walki, ale też piętnował odejście współczesnych sobie Krzyżaków od pierwotnych zasad Jednocześnie pocieszał i dodawał otuchy, przedstawiając wspaniałe wizje opieki, jaką nad Zakonem roztacza jego patronka. Najświętsza Maria Panna Nie omieszkał przy tym wspomnieć

0    nagrodzie czekającej w niebie na wytrwałych „rycerzy Chrystusa".

Słowem wydaje Się, że kronika Piotra z Dus-burga, skierowana przede wszystkim do odbiorcy wewnętrznego, stanowiła zarazem oficjalną, poprawną ' politycznie wersję historii Zakonu do użytku wewnętrz-r nego. ale i zewnętrznego'” Uzasadniony Według mnie

1    jest pogląd Helmuta Bauera i Marzeny Pollakówny.

Eźe Dusburg mógł działać w ramach programu naprawy wewnętrzne] Zakonu wprowadzonego przez wielkic-• go mistrza Wernera von Orscłn, któremu kronikę i swoją zadedykował'”’ Jarosław Wenta na podstawie l analizy formy zachowanych rękopisów domyśla się f kaznodziejskiego celu spisania kroniki, opartej na

I szeregu _exemplów~ i porządkujące] pod tym kątem I fok ty z dziejów powszechnych i dziejów Zakonu Nie-■ miecklego® Przekonujący ten pogląd podkreśla jesz-KOC-oibrzyni lć znaczenie kroniki dla budowania krzy-k żackiej tożsamości w pierwszej połowie XIV w Jak w obrazowo stwierdziła M. Pollakówna - .Rolę Dusburga k można porównać z pryzmatem zbierającym wcze-K Sniejszą tradycję i przekazującą ją potomności. Dokonało się to jednak w sposób 'krytyczny' z punktu widzenia interesów Zakonu, tzn. tradycja została przez oficjalnego reprezentanta Zakonu przekazana nie mechanicznie, ale świadomie uformowana"¹¹.

Wart wreszcie podkreślenia jest potencjał intelektualny, wykształcenie i szeroki horyzont duchowy, łączący treści lokalne z duchowym i umysłowym dorobkiem chrześcijaństwa, mato widoczny w późniejszych dziełach historiograficznych powstałych w Prusach¹¹. Tradycja ta (w swoich korzeniach oczywiście wcześniejsza), spisana i opracowana przez Piotra, została rozpowszechniona wśród Krzyżaków przez twór-

cze niemieckie tłumaczenie (czy raczej opracowanie) dokonane przez Mikołaja Jeroschina, zapewne kapelana wielkiego mistrza Dietricha, hrabiego von Alten-burg¹\ To on. choć w nieco okrojonej formie², udostępnił treści zawarte w kronice Dusburga ogółowi braci. Było to tym ważniejsze - co nie ulega juz dziś wątpliwości - że dzieło Dusburga było oficjalną"^-kładnią historii i idęplogji Zakonu Niemieckiego Jako ) takie musiało zostać Odpowiednio rozpowszechnione Uwzględniając zatem ciężar gatunkowy dzieł Dusburga i Jeroschina oraz wielkie prawdopodobieństwo istnienia spójnego programu reform w Zakonie. rozpoczętego przez Wernera von Orsełn², a także uznając, iż kronika jest najwybitniejszym pomnikiem świadomości braci Zakonu Niemieckiego, postawić należy pytanie, czy treściom w niej zawartym odpowiadają treści ideowe zamawianych przez Zakon dzieł sztuki? Sztuka była przecież w średniowieczu, obok przekazu ustnego, kaznodziejów, najlepszym nośnikiem określonych treści. Stanowiła ważne wizualne wsparcie dla słowa mówionego i pisanego. Postawione pytanie wydaje się zatem logiczne. Na szukanie odpowiedzi nie ma lepszego miejsca niż stołeczny zamek malborski, gdzie owe treści musiały zabrzmieć najszybciej i najmocniej. Co więęęj. obserwujemy zbieżność czasową między powstaniem obu kronik (rok 1326-ok 1340) a rozbudową Zamku Wysokiego (1331-1344). Istotny jest zwłaszcza foki, że owa rozbudowa objęła skrzydło północne zamku, gdzie mieściły się najważniejsze dla Krzyżaków pomieszczenia, w tym kaplica NMP Jeżeli przetłumaczona później kronika Dusburga powstała w ramach oficjalnego programu reformatorskiego, to gdzie miałyby znaleźć odzwierciedlenie propagowane treści, jak nic w tych właśnie, świeżo przebudowanych pomieszczeniach?

Na ogólne zależności między kroniką Dusburga a architekturą krzyżacką wskazywała już Vcra Matuzova“. Polska literatura przedmiotu dostrzega-

V

1

•» Jeroschin, j. 291-624. O autora: zob. J. Wenta, Sntdlen Ober dle OnknsgesdUi bosebrdbung am Beispld Preufiens, Tmuft 2000, a 221-223.

** Marzena Pollakówna, Sprawo ocenzurowania kroniki Piotra s Dusburga, [w:] Europa - Slowiarlszczyzna - Polska, Studia ku uczczeniu profesora Kazimierza Tymienieckiego. Poznań 1970. Ł 127-134;

2

Program kontynuowali następcy Wernera, szczególnie Luter, lulątę bnjnizwicłd I Morich, hrabia Alicnbuiga - zob. Kami Gór-jU. O tyciu wewnętrznym zakonu krzyżackiego. |»| Mon. Sn-rfla / materiały z dziejów duchowości. Warszawa 1980, a 206 i ic “ Vcta I Maluzoua. .Cbrortika Zemil Prusskcf Pena Iz Duisburga v kutlum-istorićakom kotuekstc, BalloStnjanskie Is-

Kledoranlja. 1985 (druk 1987). & 102-118