IMG840

I. Problemy tradycji literackiej

\j literackiego tradycja Jest zjawiskiem synkretycznym.²' J \ Pisarz bowiem zazwyczaj nie rekonstruuje wzoru w jego „czystej” postaci, najczęściej przejmuje go tak, jak się utrwalił w powszechnej świadomości literackiej — czyli uwzględnia różnorakie nawarstwienia w Jego obrębie. Im bardziej twórca nawiązuje do literatur, epok dawniejszych, tym bardziej wzrastają możliwości tych nawarstwień, tym bardziej patrzy na nią przez \ pryzmat doświadczeń epok późniejszych. Z poprzednich wywodów wynika, że badanie tradycji ma w pewnej mierze charakter schematy żujący, że nie jest zdolne odnieść każdego elementu do zjawisk w całej ich złożoności historycznej. Stopień scheraatyzacji wzrasta w przypadku działania spuścizny -epok dawniejszych (w naszym przypadku przed romantycznych). Tutaj odnosić trudno do konkretnej epoki, wszystko traci bo- j wiem historyczną wymiemość, staje się niezbyt określonym ■ reprezentantem nurtu kulturowego, .w którym się mieszają podobne tendencje różnych epok. Dla poezji dwudziestolecia taką właśnie ingrediencją są nurty klasycystyczne, które nie * wypływają bezpośrednio z żadnej z poetyk klasycystycznych — 1 nie można ich odnieść ani do klasycyzmu renesansowego, ani j oświeceniowego. Nie wywodzą się bezpośrednio także ani z pscu- : doklasycyzmu, ani nawet z parnasizmu. Z doświadczeń tamtych kierunków powstał nowy model klasycyzmu — by na mniej zresztą niejednolity wewnętrznie. Nie odwołuje się on do konkretnego wzoru języka żadnej z poetyk klasycyzujących — j przejmuje ogólnie te dyrektywy artystyczne, które zwykło się i uważać ta klasycystyczne (np. jeśli sięga się po peryfrazę, to - 3 realizuje ją nie w języku Trembeckiego czy Koźmiana, ale sobie współczesnym).

Schematyzacja, niekiedy nawet tak daleko idąca, jest przy badaniu tradycji literackiej konieczna, ze względów meryto- *■ Tycznych — stosunek współczesnych pisarzy do tradycji jest bowiem także schematyzujący, co stanowi konsekwencję tego.

" „Tradycja lynkntyczna" jest terminem Kazimierza Wyki. Por. Rzecz wyobraźni. Warszawa 1959, s. 180.

że je] przyswajanie ma charakter teleologiczny. Skoro ustaliliśmy już, że tradycja literacka jest selekcją przeprowadzaną wśród faktów literackich przeszłości, to jest selekcją dokonywaną dla jakichś celów i w jakiejś konkretnej sytuacji. Sprawą równie istotną, co wykazanie historycznej proweniencji elementu przejmowanego i jego miejsca w nowym układzie, jest przedstawienie jego stosunku do zjaiwisk nowych. Krystalizowanie się tradycji musi więc być badane w powiązaniu z istotnymi współczesnymi tendencjami literackimi, które przecież nie dają się sprowadzić tylko do sprawy stosunku do przeszłości. Tylko na ich tle ujawni się właściwa funkcja tradycji. Elementy przejmowane są bowiem wielofunkcyjne i mogą w procesie literackim odgrywać różną rolę, zależnie od powiązań, w które je wprowadzono. Nie istnieje przecież zawsze zgodność między materiałem literackim a tendencjami, których aktualnie staje się wyrazem.²⁹ Ustalenie charakteru tradycji w określonej epoce wymaga szerokiego tła literackiego. Wymaga uwzględnienia także tych zjawisk, które programowo przeciwstawiają się tradycji. Dla okresu dwudziestolecia jest to szczególnie ważne z tego względu, że stosunek do tradycji był jednym z głównych wyróżników zwalczających się kierunków. Rozpatrywanie poetyk, które znajdowały się w orbicie oddziaływania tradycji w porównaniu z poetykami, które ją negowały, pozwoli określić, do jakich nowych rozwiązań artystycznych prowadziło podejmowanie i rozwijanie pewnych wątków przeszłości literackiej. Pozwoli ukazać charakter tej nowości i jej granice. Uwzględnienie tego typu kontekstu literackiego umożliwi przedstawienie tradycji jako czynnika, który kształtuje określone typy aktualnie się rozwijających form literackich. Tradycja literacka stanowi bowiem aktywny komponent życia literackiego epoki.

” Por. wzmiankowaną już rozprawę K. Budzyka („Przegląd Humanistyczny” 1958, nr 1 (4)J, zwłaszcza zaś jej rozdział drugi: „Rola tradycji i znaczenie nowatorstwa".