IMGS79

56 JERZY MATERNE

czerpano z autentycznego życia — inicjacja była jakby kondensacją wszystkich najistotniejszych trudności i przeciwieństw życiowych.

Podobnie bezpośrednią funkcją sytuacji życiowych było wychowanie Wojskowe w starożytnych państwach (np. w Sparcie) i wychowanie rycerskie w czasach feudalnych. Zwiększyła się wprawdzie w tym wychowaniu rola informacji, jednak, miało to bezpośredni związek z wyrabianiem wojskowych sprawności.

Wychowanie jako wynik oddziaływania sytuacji życiowych zaznacza się również silnie w tak zwanym „wychowaniu w domu obcym”²². Polegało ono na oddawaniu „na wychowanie” młodzieży szlacheckiej do dworów znaczniejszych feudałów, młodzieży mieszczańskiej do warsztatów mistrzów cechowych. Młodzież przysposabiała się do życia poprzez bezpośrednie uczestniczenie w życiu dworu, w pracy warsztatu rzemieślniczego.

Nie zawsze jednak w przeszłości związek pracy wychowawczej z życiem był tak, wyraźny, jak. w przedstawianych przykładać!^.. Dzieje wychowania dostarczają nam również przykładów pracy wychowawczej, której związek z życiem jest nikły, a nawet takiej, która prawie całkowicie Jest oderwana od życia. W pewnych okresach historycznych i pewnych sytuacjach społecznych następowało zjawisko alienacji pracy wychowawczej. Pierwszą postacią takiej wyalienowanej pracy wychowawczej było wychowanie religijne w czasach feudalnych. Środkiem wychowania przestały być wtedy konkretne sytuacje życiowe, a stały się nim przemówienia duchownych. Tego rodzaju praca wychowawcza nie była oczywiście w ogóle oderwana od życia, służyła ona doskonale życiu feudałów, jednak oderwana była od życia mas, których dotyczyła. Oderwanie było tak wielkie, że stała się ona całkowicie szkodliwa, po-ciągając za sobą wielowiekową bierność w walce o byt i systematyczne pogarszanie się życia chłopów.

Późniejsze zjawiska alienacji pracy wychowawczej związane były z funkcjonowanierń szkoły jako instytucji wychowującej. Szkoła przechodziła znaczne zmiany w historii. Jej 'powstanie związane było ze społeczną koniecznością przygotowania pewnych grup ludzi dp pełnienia specyficznych czynności (kapłanów, urzędników). Pierwotnie jej praca była bardzo podobna do wychowania w domu obcym. Z czasem, gdy szkoła się coraz bardziej upowszechniała i gdy rozszerzała swój program, zaczęła stawać się głównie instytucją przekazującą informacje o kulturze. W ustrojach klasowych w pewnych momentach zaczęła wtedy pełnić funkcję podobną do wychowania religijnego. Tak to było w czasach przeżywania się szkoły tradycyjnej i szkoły aktywnej. Zamiast oświecać i przysposabiać młodzież do życia, odrywała ją od realiów życia.

W społeczeństwach budujących socjalizm związek między życiem i pracą wychowawczą znowu uwidocznił się z całą pozytywną wyrazistością. Praca wychowawcza ze ‘ względu na nowe warunki życia społecznego stała się bardzo ważnym warunkiem przyśpieszenia rozwoju socjalistycznych stosunków społecznych. Przestała ona być tylko domeną; szkoły, a weszła integralnie w skład wszystkich instytucji społecznych. Charakterystyczne przykłady socjalistycznej pracy wychowawczej wskazują również na wyraźny związek między autentycznym życiem a pracą wy-

** J. Chałasiński: Teoria wychowania w domu obcym jako Instytucji społecznej. W: Społeczna funkcja wychowania, op. cit., s. 116.

' chowawczą. Ilustrują to doświadczenia pedagogiczne A. Makarenki W warunkach tworzącego. się ustroju socjalistycznego zbudował on [j całkowicie nowy i niezmiernie skuteczny system pracy wychowawczej. ¹ Dokładna analiza tego systemu wykazuje, że jego istotą było właśnie to, że ^wychowywały konkretne, rzeczywiste sytuacje życiowe. Makarenko I i jego wychowankowie dokonywali przebudowy swojego życia. Z pry-I mitywnych warunków graniczących z nędzą zbudowali wysoko rozwi-I nięty socjalistyczny mikrosystem społeczny. Praca wychowawcza w ko-I loniach Makarenki polegała na tym, że konkretnemu, realnemu życiu I świadomie nadawano wartości kolektywistyczne I— socjalistyczne. Tymi,

| którzy to czynili, nie byli tylko wychowawcy, lecz przede wszystkim młodziej?: wychowanie nie było tu jakąś osobną czynnością, było ono A funkcją, wynikiem pracy produkcyjnej, rządzenia, kultury.

Ten stosunek jest widoczny także w aktualnej pracy wszystkich szkół I i placówek opiekuńczo-fwychowawczych. Zawsze, gdy ich praca wycho-I wawcza . jest ściśle związana z autentycznym życiem — gdy wynika I z potrzeb tego życia i posługuje się rzeczywistymi sytuacjami życiowy-' mi — jest skuteczna i służy społeczeństwu. I przeciwnie, gdy praca i wychowawcza nie wypływa z konkretnych potrzeb środowisk, gdy polega

■    na samym mówieniu czy organizowaniu pseudo-sytuacji społecznych,

I staje się ciężarem dla społeczeństwa i nie daje oczekiwanych efektów.

Nawet, z tej krótkiej analizy związków zachodzących między różnymi I rodzajami wychowania a życiem niedwuznacznie wynika, że każdy rodzaj I wychowania — od spontanicznego aż po pracę wychowawczą — w obiek-I tywiięjj rzeczywistości społecznej nie występuje samoistnie.

Z analizy wynika również to, że wychowanie jest zawsze wynikiem y.j pewnych sytuacji życiowych. Zawsze najpierw muszą zaistnieć jakieś f sytuacje życiowe, by na ich kanwie mogło powstać zjawisko wychowania. ¹ I Zjawisko wychowania jest przy tym całkowicie różne od zjawisk społecz-f nych układających się na sytuację życiową. Podstawowymi zjawiskami L wchodzącymi w skład różnych sytuacji życiowych są procesy produkcji, k procesy wymiany handlowej, zjawiska polityczne, zjawiska kulturowe.

I Wychowanie nie jest ani produkcją, ani rządzeniem, ani handlem, ani

■    też uprawianiem kultury. Jest to zjawisko nabywania przez człowieka

■    podjwpływem wymienionych dziedzin życia zachowań umożliwiających I mu skuteczniejszy udział w życiu społecznym. Jest ono więc całkowicie I nowych zjawiskiem.

Fakt‘powstawania określonego rodzaju zjawiska pod wpływpm innego, całkowicie różnego, znany jest zarówno w naukach przyrodniczych, jak i społecznych jako wzbudzanie lub indukowanie. W przyrodzie typowym l przykładem tego zjawiska jest powstawanie prądu indukcyjnego. Zja-I wis ko mechanicznego przesuwania w solenoidzie magnesu powoduje po-

■    wstani<| zjawiska całkowicie różnego — prądu elektrycznego.

W społeczeństwie zjawisk indukowanych jest bardzo wiele. Należy do I nich;; na przykład zjawisko emigracji: określone zjawiska gospodarcze I czy polityczne powodują przemieszczanie się ludności z miejsca na I miejsce. Podstawowym, wzbudzonym zjawiskiem społecznym jest jednak I odkryte przez klasyków marksizmu zjawisko funkcjonowania nadbudowy połedfHM Baza społeczna w postaci całokształtu stosunków produkcyj-

** A. Makaron*©: Dzieła. Warszawa 1958.