Kukułka5

VH3L Podstawy zjawisk i procesów międzynarodowych

Sprzeczności i konflikty systemów wartości w poliarchicznym środowisku międzynarodowym mają zróżnicowany zakres i intensywność. Charakteryzują je również rozmaite formy przejawiania się. Zapowiadają je najczęściej rozbieżności w interpretacjach i ocenach Cych samych pojęć wartościujących i norm. Podkreślają je też różne podejścia do sensu tych samych stanów rzeczy i interakcji międzynarodowych. Zaostrzają je wszelkie spory i konflikty w rzeczywistych stosunkach międzynarodowych. Z kolei likwidacja sporów i konfliktów międzynarodowych, jak również twórczy rozwój współpracy międzynarodowej, oznaczają zarazem uzgadnianie wartości oraz stabilizowanie określonych systemów wartości w środowisku międzynarodowym.

3. Czynniki świadomościowe

W każdej dziedzinie stosunków społecznych czynniki świadomościowe odgrywają odpowiednią rolę. Rola ta zależy od psychiki oraz zdolności poszczególnych narodów do widzenia warunków własnego bytowania, środowiska i świata przy pomocy zespołów wyobrażeń, pojęć, idei i poglądów, Powszechnie wiadomo, że sfera świadomości społecznej obejmuje idee społeczne, poglądy filozoficzne, polityczne, prawne, moralne i artystyczne, a także różne sposoby ich obiektywizacji w postaci wiedzy, nauki, literatury, sztuki czy ideologii. Różne formy świadomości wyrażają określone nagromadzenie doświadczenia, tradycji i ciągłości oraz oddziaływania wzajemnego tych form.

W nauce o stosunkach międzynarodowych mamy do czynienia zarówno z ogólnymi formami świadomości społecznej, jak też z formami specyficznymi, które kształtują się każdorazowo w powiązaniu z rzeczywistymi warunkami bytowania narodów i realnymi rodzajami ładu międzynarodowego. Do form specyficznych zaliczamy wizerunki środowiska międzynarodowego, koncepcje, doktryny, teorie i antycypacje poszczególnych rodzajów lado międzynarodowego. Przy pomocy tych form uczestnicy stosunków międzynarodowych dążą do zapewnienia sobie korzystnej równowagi ze środowiskiem zewnętrznym. Odbity w nich stan poznania rzeczywistości międzynarodowej ma bowiem wpływ na ich działania i interakcje, zarówno pod względem motywacyjnym jak i instrumentalnym.

Prawdziwość różnych form świadomości zależy od adekwatności postrzegania rzeczywistości międzynarodowej. Dokonuje się ona poprzez gromadzenie i wartościowanie informacji o .środowisku, aby następnie móc je wykorzystać do oddziaływań regulacyjnych na to środowisko, postrzeganie prowadzi do kształtowania dynamicznych wizerunków środowiska, które są zmysłowymi odbiciami procesów i zjawisk międzynarodowych, zapowiadającymi zarazem aktywny stosunek poznawczy i praktyczny do obserwowanej rzeczywistości.

Oczywiście, ze każdy uczestnik stosunków międzynarodowych kształtuje i zmienia wizerunek swego środowiska. Jednocześnie aktywność informacyjna i praktyczna poszczególnych uczestników ma wpływ na kształtowanie ich własnych wizerunków w oczach pozostałych. Największe znaczenie mają wizerunki największych i najaktywniejszych aktorów życia międzynarodowego. Mogą one określać możliwości osiągania celów polityki zagranicznej innych państw.

Najbardziej użyteczne są pełne i adekwatne wizerunki środowiska międzynarodowego, poszczególnych uczestników stosunków międzynarodowych czy rodzajów ładu międzynarodowego. Zależy to od zakresu i intensywności przeprowadzania obserwacji, od ilości i jakości zebranych informacji oraz od rzetelności ich wykorzystania. Niedostatki ilościowe i jakościowe wykorzystania informacji czynią wizerunki niepełnymi, jednostronnymi lub zdeformowanymi. Suma ułomnych wizerunków nie tylko nie może służyć dobrze osiąganiu celów polityk zagranicznych państw, lecz zgoła może sprowadzać je na manowce. Dlatego zwiększanie adekwatności wizerunków zależy od wiedzy i profesjonalizmu ludzi kreślących wizerunki międzynarodowe na użytek decydentów polityk zagranicznych.

Porównania dowodzą, że jakość kreślonych wizerunków środowiska międzynarodowego czy poszczególnych partnerów stosunków międzynarodowych nie różni się zasadniczo, kiedy ich autorami są zawodowi praktycy lub badacze. Główna różnica między nimi- polega tylko na tym, ze badacze mają większe szanse uwzględnienia in-

157