Maciej Szargot Sobowt�r romantyczna obsesja (o Frankensteinie)5

i ('.Jucie; N.-orgol

do przejęcia inicjatywy i de.inonslrncji fałszywej siły, zdolnej jedynie; do niszc/enia. Straszna konsekwencja buntu Frankensteina jest to, że może on osiadać cieki swoich działań - potworną karykalmę samego niebie, mówiącego Stwórcy: .jesieni twoim panem!", mszczącą się z.;i wygnanie z raju. W tym sensie potwór ciągle jesl projekcją wnętrza Frankensteina, jego psychicznym sobowtórem. Równocześnie jest jednak osoba autonomiczną, negatywnym uzupełnieniem nawróconego Prometeusza, wiecznym buntownikiem.

Fantastyka Frankem;(emu prowadzi bowiem ku parabolicznej wizji ludzkiej kondycji, rozdartej miedzy pokorę Hioba i bunt Kaina. Jest in-terpretowalna tyleż w kategoriach psychoanalizy, co mitologii. Uproszczenia w interpretacji zostały tu, podkreślam raz jeszcze, przewidziane i skrytykowane przez autorkę. Ma to być bowiem dla czytelnika zetknięcie z Tajemnicą, której do końca przeniknąć się nic da, niezależnie od kompetencji przewodnika.

Jerzy Sosnowski, pisząc o Doktorze Jrkyllu i po nu 1/ydzie, a więc dziele, które, zdaniem Marii Jnnion, miało być kluczem do interpretacji romantycznych sobowtórów, stwierdza:

tt/.ee można, że dochodzi tu do kolejnej porażki innianlyc/.-uych zlml/.cii: demon nie dal się znbicklywiztiwue, najbardziej złowrogie myśli pozostały naszymi myślami, w rozbitym „ja" bestia odgrywa pierwszoplanową rolę'¹.

Czy mamy do czynienia ze złudzeniami, pozostawmy do rozsądzenia psychologom. Ważne jest w powyższej wypowiedzi uchwycenie granicy, moim zdaniem, nie pozwalającej dobrze odczytać Frankeusteinu za pośrednictwem Doktora Jckyllu i puma flvdo'u. Romantycy widza bowiem sobowtóra jako dającego się (przynajmniej częściowo) zobiektywizować. Nie wyklucza to jednak, podkreślam, jego związków z psychiką. Potwór romantyków (n w każdym razie Mary Shelley) jest wewnęlrzno-z.ewuęlrz-ny, obieluywno-subiektywny. Jak słusznie pisze Marta Pi wińska:

j...| romantyczny „świat ducha", choć opiera się na „ja", nie jest wcale tożsamy z czyjaś osobista strukturą psychiczną. Ani nie jest subiektywny, bo jest tym, i tym dokładnie, co się obiektywizuje. Psychoanaliza więc nie za bardzo nadaje się do inlerpreto-

^;l J. Sosnowski, V. /;ei[a«lnj;ii <I0I<I01<J Jekytlu. W: tegoż, Śmierć rzuroumiry' .S'rfei<-<, o lite-mturze i u-ufniemu. Warszawa    s. .‘i2. lam też inlejesiij;|<y zarys dziejów motywu

drugiego „ja" rut Szekspirowskiego ((«<ntehi <io bohaterów Stanisława Przybysz liwskiego 17-.^r.li). Puropejski) i |»1] s k s | (głównie roni antyczną) historii; sobowtóra omawia /. Maj-rhrowski, .Sobowtór. W; .Słownik trt<!»<iłnry polskie/ XIX wieku. |’ot) red. .1. Bachorza i A, Kowalczykowi-) Wio,-law ]tift-l. s. KKl-KRó.

wonni roni;.Milyy.imi. Wyrasta / nń’j'o przeciw niemu. „Insi jej*n po •/.y \ v w i s I y i > a it ti n pre.1 ayj ;y'².

W y< I-i io się, że mu że. lo tłumaczyć przyjęta pr/.cz romantyków zasada analogii czy korespondencji, wedle której rzeczywistości psychicznej odpowiada „coś" w rzeczywistości zewnętrznej, dzidki czemu można w duszy widzieć odbicie „innego świata” (i odwrotnie)²¹. Fenomen fantastyczny pozostaje jednak w ten sposób właśnie nieuchwytnym „czymś", nie poddającym sio. jednoznacznej interpretacji i nie dającym się bez reszty sprowadzić w granice psychiki ani zaświatów.

Romantyczny sobowtór ocalił więc swoją wieloznaczność i semantyczną mglistość, W istocie wiemy o nim tyle, ile kapitan Wallon, który kończy swoją opowieść symbolicznymi słowami: „Wkrótce fale uniosły yo w dal, a z zniknął w ciemności i przestrzeni” (Frankenstein, s. 201).

^:: M. Pi wińsku, Zfe wyc/tnuwriu?. Fra/fmenfy n>niantyi\:r,cj łuojjru/u. Warszawa 1-toJ, s’. ?. I S. Y.ab. u?/, znakomita porównanie romantycznych koncepcji riie.świańomnśd (czy nań* świadomości) z łnnciyzmcm i jun^r/.rnoin w studium A. lirKum. Riutumtyt y uurniimy • '^NŁ’* .śiłUir/o.iMo.śń. W: „Szkoła Genewsko i?rytych. Antologia. Wyina^- ł! Chodak, Z. Naliwajek. J. Żurowska, M. Żurowski. Pjzodntowa M. Żurowski. PrzoJ J. /.mimika. Warszawa u. toy-i H. Tekst kończy się zdaniem: „Nieświadomość romantyków nie    inpoiez?t nauko w«|

lecz wielkim milom".

ⁿ Na temat idei analogii w loinantyznoe pis/:j in. rn.. < i. Pa/, PimumĄcm ^J poezja wspałt.zesna. Pizcł. A. Hhnnowski. J.deratma na Swinne'' 1'JSS, ni ii, <, IM7. IS I, M. Janom. (ifi/#jcvł.\r /o/iJfuiJyernrf Warcz .iwa 107S, s. M h«S. Por. le/ 1. Opacki, Unnia i żałoba ;Za:;u. Komantyrm w f.ryo.* łlnfc:;la\>.m l.r.śnliniuj. W. lejjoi. IWtyekcediołr^jr 7 fconfifłwffr/n. Sr ki er a parr.fi X.X wiciar. Katowice l!r7'j.    '17 SO.