MBJ F � Saussure [ tekst na 1 zajecia]4

legliecterte Sprache. Nawiązując do drugiej definicji, można by powiedzieć, że :zlowiekowi wrodzona jest nie mow a artykułowana, lecz zdolność utworzenia ęzyka, tzn. systemu odrębnych znaków odpowiadających odrębnym pojęciom.

Broca⁸ odkrył, że zdolność mówienia jest umiejscowiona w trzecim lewym zwoju czołowym; oparto się na tym, by przyznać mowie charakter naturalny. Wiadomo jednak, że to umiejscowienie zostało ustalone dla wszystkiego, co się odnosi do mowy łącznie z pismem i te stwierdzenia — wraz z obserwacjami nad różnymi postaciami afazji spowodowanymi przez uszkodzenie owych centrów lokalizacji — wydają się wskazywać, co następiye: a) różne zaburzenia w mowie są połączone tysiącem sposobów z zaburzeniami w piśmie; b) we wszystkich przypadkach afazji czy agrafii uszkodzona jest nie tyle zdolność wydawania, takich czy innych dźwięków' lub kreślenia takich czy innych znaków', ile raczej zdolność wywoływania za pomocą jakiegokolwiek narządu znaków' regularnej mowy. Wszystko to prow^Tadzi nas do przypuszczenia, że ponad funkcjonowaniem różnych organów istnieje jakaś zdolność bardziej ogóbia, która rządzi znakami i która byłaby zdolnością językową par excellence. I w' ten sposób dochodzimy do tego samego wniosku, co poprzednio.

W celu przyznania językowi pierwszego miejsca w badaniach nad mową można wreszcie wysunąć argument, że zdolność — wrodzona czy nie — wymawiania słów może być realizowana jedynie za pomocą narzędzia wytworzonego i dostarczonego przez zbiorowość; nie jest więc chimerą twierdzenie, że język jest tym, co stanowi o jedności mowy.

§ 9. MIEJSCE JĘZYKA WŚRÓD FAKTÓW MOWY

Ażeby w całości mowy móc znaleźć sferę odpowiadającą językowi, należy przede wszystkim rozważyć akt indywidualny, który pozwoli nam odtworzyć obwód mówienia. Akt taki wymaga co najmniej dwóch osób; jest to najmniejsza

Rys. 1

⁸ Paul Broca (1824-1880), francuski antropolog i chirurg, twórca francuskiej szkoły antropologicznej. W 1861 r. zauważył, że uszkodzenie trzeciego lewego zwoju czołowego u pacjenta pozbawiło go zdolności mówienia. Dziś wiemy, że lokalizacja funkcji mownyck w mózgu może się odbywać tylko w kategoriach statystycznych. Nie ma takiej części mózgu, z którą by się wiązały zaburzenia mowy u wszystkich ludzi, jednakże są miejsca, które bardzo często się wiążą z mową, a są także takie, które nigdy nie wiążą się z mow'ą, por, E H. Lenneberg. Biologiml Fonnr/atians o/ Langmge, Wiley, New York 1967, s. 61.

możliwa ilość rozmówców, by obwód ten mógł być zamknięty. Weźmy dwie osoby A i B rozmawiające ze sobą:

Punkt wyjścia obwodu znajduje się w mózgu jednej z nich, na przykład u A, gdzie fakty świadomości, które nazwiemy, pojęciami, kojarzą się z wyobrażeniami znaków językowy ch, czyli obrazami akustycznymi służącymi do ich wyrażenia. Załóżmy, że dane pojęcie wywołuje w^t mózgu odpowiadający mu obraz akustyczny; jest to zjawisko całkowicie psychiczne, po którym z kolei następuje proces fizjologiczny: mózg przekazuje narządom fonacyj-nym impuls odpowiadający temu obrazowi; następnie fale dźwiękowo rozchodzą się od ust A do uszu B: proces czysto fizyczny. Następnie ohwód zostaje przedłużony u B w kierunku odwrotnym: od ucha do mózgu — fizjologiczna transmisja obrazu akustycznego; w mózgu — skojarzenie psychiczne tego obrazu z odpowiadającym mu pojęciem. Jeśli z kolei mówi B, ten nowy akt przebiegnie — z jego mózgu do mózgu A — dokładnie tę samą drogę co pierw szy i przejdzie przez takie same kolejne fazy, które możemy przedstawić w⁷ następujący sposób:

Audycja Fonacja

Powyższa analiza nie zamierza być wyczerpująca; można by wyróżniać jeszcze dalej: czyste wrażenie akustyczne, identyfikacja tego wrażenia z utajonym obrazem akustycznym, obraz mięśniowy fonacji itd. My wzięliśmy pod uwagę tylko te elementy, które uznaliśmy za podstawowe; rysunek nasz pozwoli jednak z miejsca odróżnić części fizyczne (fale dźwiękowa) od fizjologicznych (fonacja i słyszenie) oraz psychicznych (obrazy słowne i pojęcia). Rzeczą zasadniczą jest stwierdzenie, że obraz słowny nie utożsamia się z dźwiękiem i że jest on psychiczny na tej samej zasadzie, co związane z nim pojęcie.

Przedstawiony przez nas obwód może się dzielić jeszcze dalej:

a) na część zewnętrzną (drganie dźwięków przenoszących się z ust do ucha) oraz część wewnętrzną obejmującą całą resztę;

b) na część psychiczną i część nie psychiczną, przy czym ta ostatnia obejmuje zarówno fakty fizjologiczne mające swą siedzibę w narządach, jak i fakty fizyczne znajdujące się poza człowiekiem;

c) na część czynną i część bierną: czynne jest to wszystko, co idzie od