Obraz6 (4)

Nowego Ładu¹⁰. Nie ulega chyba wątpliwości, że między ideą a jejt realizacją, która z natury swej musi być rozłożona w czasie, zachodzić będą pożJstWófoe różnice. Dlatego też wydaje się, iż należy tu wyraźnie oddzielić od siebie obserwacje czy też wnioski o charakterze krótkoterminowym, obciążone wielu negatywnymi doświadczeniami, od analizy tendencji długoterminowych i świadomości nieuchronnych zmian. Jeśli uznamy, że istnieje jedność świata, a w tym także jego jedność przestrzenna, przyjdzie się także zgodzić z tezą, iż wiele współczesnych przejawów egoizmu oraz partykularyzmów musi ulec złagodzeniu, czy nawet zanikowi, pod wpływem upowszechniania się przekonania co do konieczności tych zmian.

Poruszając tu kwestie, które mogą nawet stawiać na porządku dziennym zagadnienie swoistej „moralności międzynarodowej” lub mówiąc inaczej sprawę uświadomienia sobie odpowiedzialności (nawet indy wid u lanej) 2a proces i kierunki rozwoju światowego, nie chodzi bynajmniej o idealistyczne ujmowanie jakże złożonych problemów współczesnego świata ety też powierzchowny dydaktyzm. Problemy współczesnych przekształceń są na tyle poważne, iż muszą stać się przedmiotem nie tylko możliwie szerokiej dyskusji, ale także przedmiotem procesu kształcenia. Nie może tu zabraknąć nauk geograficznych, ponieważ przekształcenia te znajdują swoje odzwierciedlenie w istotnych zmianach organizacji przestrzeni. Jedną z dziedzin szczególnie predestynowanych do tego typu badań stać się powinna również geografia polityczna.

Uwagi końcowe. Przedstawione refleksje dotyczące niektórych kierunków badawczych geografii politycznej mają charakter bardzo ogólny. Chodziło w nich raczej o ukazanie pewnych nowych tendencji zachodzących w rozwoju współczesnego świata oraz ich implikacji dla zmian w organizacji przestrzeni społeczno-gospodarczej, a w tym także dla badań geograficznych i geograficzno--pohtycznych. Czytelnik tych uwag może wprawdzie poddać w wątpliwość czy odrzucić sugestie takiego rozszerzenia tematyki ■ badawczej tej ostatniej dziedziny naukowej. Wydaje mi się jednak, że zarówno geografia polityczna ogólna, jak i zresztą inne dziedziny nauk geograficzno-społecznych nie mogą dziś pomijać tendencji i procesów zachodzących we współczesnym świecie. Właśnie bowiem formowanie się gospodarki światowej jest jednym z podstawowych procesów oddziałujących na organizację przestrzeni społeczno-gospodarczej, na zasady tej organizacji i na jej ewolucję. Oddziaływanie to, aczkowiek o różnym natężeniu, dotyczy wszystkich możliwych szczebli tej przestrzeni — od globalnego po lokalny. Towarzyszy temu narastanie procesów współzależności w dziedzinie ekonomicznej, społecznej czy politycznej.

Nadanie swoistego priorytetu w badaniach geograficzno-politycznych problemom związanym z tworzeniem się gospodarki światowej nie jest przypadkowe. Obecnie coraz trudniej jest przecież dokonywać wyraźnego podziału między

¹⁰ S. Kurowski, 1981 The Third World and ihe socialist couniries m the^fighJ^of the V. demands of the New Inlcrnalional Economie Order, [w:] Third World - geographledl“problerreś of development, Prace Geogr. IGiPZ PAN, nr 141, s. 69 — 76.

'Oiąjnt'gospodarczymi i politycznymi. Zazębiają się one silnie ze sobą, rn 'czynnik gospodarczy, w ostatecznym rachunku, zajmuje zwykle pozycję wiodącą. Nie oznacza to oczywiście, aby w studiach geograficzno--politycznyeh umniejszać rolę innych zagadnień, chodzi natomiast o to, ażeby możliwie w pełni uwidocznić właśnie rolę różnorodnych czynników i uwarunkowań politycznych na organizację przestrzeni i na jej ewolucję.

Podkreślono znaczenie narastających procesów współzależności, a także nowych przejawów i form zależności, które towarzyszą tworzeniu się gospodarki światowej. W konsekwencji prowadzi to do powstawania nowych podziałów gospodarczych i politycznych na święcie, podważających i rozsadzających istniejący dotychczas porządek¹Wspomniane procesy mają charakter obiektywny i uniwersalny. Jednym z ich przejawów są tendencje występujące w zakresie postępu naukowego, technicznego i organizacyjnego. W obrazie współczesnego świata coraz większego znaczenia zaczynają nabierać: zdolność danego kraju czy grupy krajów do wprowadzania innowacji, występowanie warunków sprzyjających tworzeniu się tych zdolności, a także sprzyjających upowszechnianiu się innowacji. Rozkład przestrzenny tych zjawisk i zmiany, które pod ich wpływem zachodzą, stanowić powinny jeden z ważniejszych tematów w badaniach geograficzno-^politycznych.

- Wypada raz jeszcze powrócić do poruszonej na wstępie niniejszych rozważań kwestii dyskusyjności czy tym bardziej celowości istnienia w ramach nauk geograficznych kierunku lub dziedziny badań nazywanych „geografią polityczną”. Nie ulega dla mnie wątpliwości, że w obrębie badań geograficznych przynajmniej niektóre elementy o charakterze politycznym muszą być brane pod uwagę, a to w celu lepszego i pełniejszego wyjaśnienia zjawisk towarzyszących kształtowaniu się i ewolucji przestrzeni społeczno-gospodarczej. Powstające dziś, bez mała na naszych oczach, nowe struktury organizacyjne życia gospodarczego i społecznego różnych szczebli mają {i będą miały w przyszłości) swoje konsekwencje także w zakresie zmian struktur przestrzenno-politycznych. Badanie tych procesów stać się może jednym z ważnych, a także niezwykle interesujących zadań właśnie geografii politycznej. Tego rodzaju podejście wymaga jednakże ogólniejszej refleksji nad prawidłowościami, które określają zasady organizacji przestrzeni. Chodzi więc nie tylko o badanie stanu istniejącego w tym zakresie, ale także o podejmowanie prób przewidywania przeobrażeń na podstawie znajomości istniejących prawidłowości. Można się przy tym zastanawiać czy tego rodzaju poszerzenie dotychczasowego zakresu badań geografii społeczno-gospodarczej nie powoduje nawet konieczności pewnych zmian terminologicznych i wprowadzenia tu pojęcia „geozofia”, której częścią stanie się między innymi w jakiejś mierze również, geografia polityczna. Od strony etymologicznej miałoby to nawet pewne uza-

¹¹ Przykładem analizy tworzących się nowych podziałów przestrzeni geograficznej jest opracowanie Nowe podziały n> geografii gospodarczej świata. Prace Geogr. nr 145 (praca zbiorowa) Warszawa i 982.

309