Lachur zarys jezykoznawstwa ogolnego&2

rodzimego użytkownika języka niezbędna do poprawnego, zgodnego z regułami gramatycznymi budowania zdań w określonym języku).

Istnieje wiele propozycji podziału aktów mowy. Podstawą tych klasyfikacji są kiyte-ria, z których najważniejsze to: a) intencja nadawcy towarzysząca wypowiedzi; b) typ relacji słowa do rzeczywistości lub rzeczywistości do słowa; c) wola, emocja, zamiary, przekonania mówiącego. Najczęściej wyróżnia się pięć typów aktów mowy (klasyfikację taką zaproponował J. Searle): 1. asertywy (inaczej: asercje) wyrażające sądy i twierdzenia o rzeczywistości (zapewnienia, że jest tak, jak mówimy), np. Ta zupa jest gorąca. Wisła jest rzeką. Woda wrze w temperaturze 100 stopni. 2. dyrektywy, które mają skłonić odbiorcę do działania, do określonego zachowania, np. rozkazy, polecenia, prośby, instrukcje, wypowiedzi manipulujące wolą odbiorcy, np. Idźcie wreszcie do tego kina! Przyjdźcie jutro na wykład. Przestań się gniewać! 3. komisywy, które zawierają obietnice, zobowiązania, zapewnienia, np. Przyjdę do was w poniedziałek. Od jutra przestanę palić. Dołożę wszelkich starań, aby nie zawieść twojego zaufania. 4. ekspre-sywy, wyrażające stany emocjonalne nadawcy wobec adresata, np. Darzę cię wielkim szacunkiem. Nie mogę bez ciebie żyć. Jestem na ciebie zły. Do tej grupy należą też kon-dolencje i gratulacje, np. Proszę przyjąć wyrazy głębokiego współczucia z powodu śmierci... W tych trudnych dla Ciebie chwilach jestem myślami przy Tobie. Gratulujemy Panu z powodu otrzymania tegorocznej nagrody... Serdecznie gratuluję tak wspaniałego sukcesu! 5. deklaratywy, które mają zmieniać istniejący stan rzeczy przez tworzenie nowych faktów (a także zmieniać status odbiorcy, np. mianowanie, odwołanie, ogłoszenie), np. Mianuję Pana na stanowisko... Nadaję ci imię... Z dniem... odwołuję panią ze stanowiska... Uczeń Piotr Nowak otrzymuje promocję do następnej klasy. Zdała pani egzamin z...

Wykonawczy akt mowy opiera się na właściwie użytej wypowiedzi wykonawczej; jeżeli się skończy powodzeniem tzn. jeżeli jest udatny („fortunny”), jest czynem (wykonaniem działania) dokonanym za pomocą języka (np. mianowanie, obietnica, rozkaz itp.). Fortunność aktu mowy, a zwłaszcza konwersacji językowej, zależy od przestrzegania przez jej uczestników pewnych zasad. Wśród wykonawczych aktów mowy rozróżnia się bezpośrednie, oparte na bezpośrednich wypowiedziach wykonawczych\(np. Zabraniam ci palić w tym pomieszczeniu), i pośrednie oparte na wypowiedziach, w których strukturze powierzchniowej brak cech formalnych wypowiedzi wykonawczej, a więc przede wszystkim brak czasownika wykonawczego (np. Okropnie tu duszno). Każdy pośredni wykonawczy akt mowy jest przetłumaczalny na bezpośredni, np. Okropnie tu duszno może oznaczać ‘Otwórz okno’.

UZUPEŁNIENIA I KOMENTARZE. Z pragmatycznego punktu widzenia wyróżnia się następujące klasy aktów mowy należące do pragmatycznych uniwersaliów (powszechników): komunikatywne (oddające pragmatyczny sens mowy), konstatywne (oddające sens poznawczy), reprezentatywne (oddające sens intencji, postaw i ekspresji nadawcy) i regulatywne (oddające sens stosunków między nadawcą a odbiorcą).

Rozdział 7

Klasyfikacja języków świata

7.1.    Zróżnicowanie języków

Język - kod fonemiczny, dwuklasowy i tekstotwórczy - jest bytem uniwersalnym. Może ma jeszcze inne własności uniwersalne, ale przynajmniej te trzy muszą być powszechne. Taki język jest bytem otwartym i nieograniczenie zasobnym, dla każdego dostępnym. Przynależność etniczna, kolor skóry, płeć nie zamyka drogi do żadnego z zakamarków języka-systemu. Nie stwierdzono nawet wyraźnej korelacji między inteligencją a zdolnościami lingwistycznymi jednostek. Nietypowe jest jedynie, kiedy ktoś ponadprzeciętnie inteligentny zupełnie sobie z obcym językiem nie radzi. Język oferuje jednostce wolność, z której każdy może skorzystać. Konkluzją jest zatem, że nie ma języków lepszych ani gorszych, wszystkie są otwartym systemem.

Języki etniczne są zróżnicowane, lecz na pewnym poziomie łączą je cechy wspólne. Najlepiej w tradycji badawczej osadzone jest klasyfikowanie języków według relacji ich pokrewieństwa genetycznego (lub genealogicznego), czyli wspólnego pochodzenia. Zajmuje się tym dziedzina lingwistyki zwana językoznawstwem historyczno-po-równawczym. Pokrewieństwo genealogiczne często (choć nie zawsze) pociąga za sobą zbieżności w budowie gramatycznej. Czasem jednak jest na odwrót-języki z pewnością ze sobą spokrewnione wykazują tak wiele odmiennych cech strukturalnych, że odkrycie związków genetycznych może być zaskoczeniem dla badaczy i dla samych użytkowników tych języków. Ustaleniem podobieństw i różnic w budowie zajmuje się językoznawstwo typologiczne (Nasza 2002: 28-30).

7.1.1.    Zróżnicowanie genetyczne

W XIX wieku, głównie w Niemczech, opracowano metody badawcze tak jasne i precyzyjne, że pozwoliło to na włączenie się do badań wielkiej rzeszy uczonych z różnych krajów. Wyniki badań stały się porównywalne. Analizą objęto wszystkie dostępne grupy języków. Prace te trwają nadal. Nie tylko sprawdza się wyniki dawniejszych badań, ale, ponieważ opis języków świata jest wciąż daleki od ukończenia, do rodzin i gałęzi już rozpoznanych włącza się języki dotychczas nieznane. Największym polem badań jest Papua-Nowa Gwinea, Afryka, Ameryka Południowa.

O podziale na rodziny decyduje ustalenie wspólnego „przodka” danej grupy języków, czyli rekonstrukcja prajęzyka. Jest to możliwe pod warunkiem, że w tych języ-

263