P1090753

1U

Janusz: Artfcudoioicz

>■ V' >łuroznau^czych. Autor monografii o Florianie Znanieckim, M. Pacholski,;,, pisze: „I nie ma — według Znanieckiego — nieuchronnej konieczności)-) wchodzenia w życie wytworów i wartości kulturowych. Jest to zawsze ^

' rezultat: najpierw określonych działań twórczych, a następnie działań ' społecznych i bardziej lub mniej autonomicznych decyzji ludzi i całych ; grup” *\ Pięćdziesiąt z górą lat temu F, Znaniecki bardzo wyraźnie pod*, ; ) / : kreślał, że zjawiska kultury są zasadniczo „czyjeś” i jako takie powihhy^ >^ ^; stanowić przedmiot zainteresowań badacza ^as. Sygnalizuję tutaj

perspektywę patrzenia na społeczną egzystencję wytworów kultpty) • (a więc i literatury), by wskazać na podstawową teoretyczną przesłankę;

' uzasadniającą zajmowanie się zjawiskami odbioru.    ■ ■.

> B. Następną przesłanką badań czytelnictwa jest hipoteza, wedle któ- ; rej zasadniczą rolę w realizacji zachowań czytelniczych mają czyhniki.; •) ' Znajdujące się na zewnątrz tekstu: społeczne, kulturowe, psychiczne,¹ sj^-Yy-... ... .tuacyjne uwikłania czytelnika, ale nie oznacza to zupełnego zanegowania^ lYsiły sterowniczej sygnałów zawartych w tekście. Uzasadnienia tejv'na-YY’" celniej hipotezy wynikają z dotychczasowych empirycznych badań'nad.:;)

- ,, zachowaniami* czytelniczymi (mowa o odbiorze potocznym), wskazują-cych, że w definiowaniu stosunku do utworu literackiego, w wyróżnia- ^;y^;

go spośród innych wytworów kultury, w określaniu atrakcyjności tych przedmiotów mniejszą rolę odgrywały te wyznaczniki, które fun- .

3

*

i'F*t

■f -:_vy_;

kcjonu ją w kręgach znawców, w „krytycznym odbiorze literatury”, sil-; niejsze natomiast okazały się bodźce związane z cechami i. doświadczę-. niami społecznymi, „życiowymi” odbiorcy. .

C Inna hipoteza głosi, ie poprzez czytanie realizowane śą różne potrzeby człowieka. Zakładamy, że z kategorią potrzeb związane są czynniki najsilniej determinujące zachowania czytelnicze.

*f7£ * *** ■*    ..^r—    ».    »    ^¥ *    «#■    .    .    . ■

.Przyjmujemy jako dyrektywę••• naczelną,- organizującą tok postęp.Y) .)Uppwama.'badawczego, perspektywę odbiorcy: chcemy poznać jego

JgilY/Yyopatrzenia na .tekst; jego system orientacji w obszarze tekstów H

.,^?£i^f^r^^^tvmełitkackich, jego sposoby odczytywania znaków' i, odkrywa* YS znaczen.'-;-,■    -■    _:,^J ;XY‘ -vv _:    -,••• - .

yjs:

• t

'*V

v'-y

%*.-V - ^v'

!

: *,

"fi?-:* / i

if ;

. Przedmiot naszych zainteresowań jest niejednorodny: badamy. i'badamy ludzi, a ściślej: ich zachowania. Wynikają z tego okre-

Y    ^    ale też i szczególne komplikacje. Te ostatnie naj-

. dotkljwiej sa odczuwalne przy tworzeniu aparatury badawczej, zdatnej ' do opisywania stanów emocjonalnych, możliwości intelektualnych, sy-^ tuacji społecznych, zasobu doświadczeń w kontaktach z wytworami kul- ..

Y    / tury itp, .Poruszamy się w kręgu spraw badanych przez psychologię,

•' socjolog^, psychologię społeczną, semiotykę. Powoduje to konieczność

'A,t '

^::;■ M. Pa eh bis ki, Florian ;Znaniecki. Społeczną dynamika kultury, War-

mwatfTł, i/sY/yy,⁷: Y;\    •••

■ ;    F;Zii;snfęck    P.&utań.*1>2Z:''. •

«•••; ■ Vi.    ■■ . -    .

WY    *    • V- ■

Vr.

PubMcźnoSć literacka —' pubHcznoić cz-ytającd

■-^^4 1.    ■■!■    I .--Li--_rr-.    ^

posługiwania ślę syntetycznymi pojęciami, które bądź zapożyczamy, bądź    ;

usiłujemy skonstruować. Przyjmujemy, że czytanie, uprawianie lektury . • jest działaniem świadomym, a więc. takim, które' zgodnie z definicją I<\ Znanieckiego — możemy odnosić do innych rodzajów świadomych czynności ludzkich¹⁸.

Wskazane przesłanki, formułowane w postaci tez mniej lub bardziej ogólnych, tworzą (powinny tworzyć) system orientacji w postępowaniu badawczym nad zjawiskami odbioru. Są owe tezy podstawowymi dyrektywami znajdującymi swój wyraz w wyborze i. sposobie określania szczegółowych zadań badawczych, w budowie hipotez roboczych, w rodzaju dokumentacji empirycznej. Sposoby identyfikacji badań, budowanie podstaw, teoretycznych mają charakter ciągu dynamicznego —• zmie- • niają się w czasie, w miarę wzbogacania i wiedzy, i doświadczeń badawczych, Każde z założeń winno być precyzowane i weryfikowane, z każdym winien, łączyć się. zespół pytań uściślających oraz zabiegów przemieniających tezę ogólną w przedmiot konkretnego postępowania. / badawczego.

W pragmatycznie zorientowanych badaniach różnych form komunikacji społecznej — masowej, literackiej — kategoria odbiorcy jest kate- : gorią centralną. Badamy indywidualne zachowania, badamy wybory i odbiór pojedynczego człowieka. Ale badając zachowania jednostek, zmierzamy do ukazania ich powtarzalności, regularnością Poszukujemy wzorów zachowań czytelniczych i norm tych zachowań, charakterystycznych dla pewnych zbiorowości. Odbiorca pojawia się więc w dwóch pla-^ nach — wymiarach: indywidualnym i społecznym. Posługujemy się, o czym była mowa, pojęciem publiczności, ale z zastrzeżeniami, które trafnie wyraził K. Dmitruk: „Mówimy [...] np., że publiczność «działa»,: ' « czyta », «nie rozumie», «odrzuca». Trzeba wyraźnie powiedzieć, źe publiczność . nie «czyta» -r— czytają tylko czytelnicy. [...] Publiczność jest więc kategorią strukturalną, dostępną naukowemu poznaniu przy uży~ ■ ciu odpowiednich technik i generalizacji”^2(>. • _:

' Owa „dwuznaczność ońtologiczna” zmusza badacza do działań dodatkowych — tworzenia narzędzi, formułowania pojęć, budowania modeli

i schematów.

Zmierzamy do poznania zachowań czytelniczych. Używamy tego po^

,jęcia ze świadomością, że jest zapożyczeniem i wiemy, że aby stało się'

⁵⁹ „Będziemy tedy stosowali termin czynność (action) jedynie do poczynań, świadomych, tj. takich, w których trakcie czynnik X, który działa (kimkolwiek . jest), doświadcza faktów objętych swą działalnością oraz jest świadomy zmian, jakie wywołuje'*. Nadto; „Możemy stwierdzić hipotetycznie, że każda czynność ludzka jest ograniczonym, dynamicznym systemem współzależnych, zmiennych wartości”.- F. Znaniecki, Nauki o kulturze, przel,. J. Szacki, Warszawa 1971. s. 324. 333.