P1090772

sos Janu$z Kostecki

środowiskowymi pozwala wydzielać grupy mające ńiejedńak(Ś#c|^^ względnie pełnych odczytań różnego typu tekstów⁸⁸.'

S.2,12, literaturaprzedmiotu dotycząca wartości i jest niezwykle obszerna W niniejszym szkicu terminem łłSystełń^MI logiczny” będziemy określać względnie stały zespół przekonań matywnym lub nienormatywnym clirakterze) odnoszący się chizowanego układu postrzeganych rzeczy, idei, osobników, gru^j^ Systemy wartości kształtowane są w procesach socjalizacji/ uczestnictwo w życiu zbiorowości; w związku z tym są one spofecz^_e •? zróżnicowane. Względnie pełna ich rekonstrukcja w przypadku ności odległych w czasie jest trudna i przekracza możliwości tencje badacza historii czytelnictwa. Wiedzę o systemach aksjologicznych będzie on najczęściej czerpał z prac przedstawicieli innych 'dyscypl^? naukowych. Uzyskane informacje będą dotyczyć głównie hierarchii^/.

wada wartości i stosunku poszczególnych grup społecznych do ich wy, /

. branych.kategorii, przede wszystkim — przywołujemy tu jednocześnie elementy kilku sposobów rozróżnień — wartości uroczystych, naczelnych, centralnych ⁸⁸    . ^v.

3.2J.3. Za Żółkiewskim: „Sytuacją komunikacyjną nazwiemy układ społeczno-kulturowych warunków, powtarzalny i pod istotnymi względami regularny,' tych warunków, które oddziałują na zachowania komu-: nikacyjne odbiorcy...”⁹¹. Ważne, że sytuację komunikacyjną określają V •. /te czynniki, które nie dotyczą bezpośrednio charakterystyki [...] skład-; ników relacji komunikacyjnej: przedmiotu semiotycznego i jego funkcji • semiotycznych, nadawcy i odbiorcy [jako komunikujących sięJ, a jednak mają znaczenie-dla ukształtowania tej relacji” ⁹² oraz, iż „składają się na nią stałe wzory zachowań powstające przy komunikowaniu”⁸³.

'"W tym ujęciu kompetencje są czymś w rodzaju szeroko rozumianej _v.' Sprawności komunikacyjnej’* (B o k s z a 6 s k i, op. cit._f s. 84).

•^Misztal, op. cit., oraz Pojęcie wartości w socjologii, „Studia Socjolo-; ^żtzne" 1975, nr 4. Autorka wyróżnia trzy typy definicji: psychologiczne, socjo- .. logiczne i kulturowe. Pisze jednocześnie, że obrazują one nie tyle różne wartości*;/ ile raczej akcentują inne ich aspekty (s. 196). Por. też: Jałowiecki, op. cit,V $« 19—40.

••Misztal, Utccpi o badaniu..., s. 70—81.

' ...‘‘ Żółkiewski, Pomysły do teorii odbioru,.., s. 20.

# Żółkiewski, Uwagi o badaniu.., s. 10. i ⁸*Żółkiewski, Pomysły do teorii produkcji..., s. ID. Na temat sytuacji komUdlcacyjnej por. też*, tenże: Kultura literacka..., s. 407, 416 i n.; O badaniu óyiJamtfcL* s. 294—295. Inaczej rozumie ten termin Kłoskowska (Społeczna sytuacja*, s. 115—121); za kryterium wyodrębniania sytuacji przyjmuje ona cha? . rakter styczności między nadawcą i odbiorcą jako komunikującymi się. Por, też:

A, Kłu^kowska, Społeczne elementy sytuacji komunikowania w aspekcie 'socjologii, i pedagogiki społecznej, (w zbiorze:] Stowarzyszenie społeczne jako: irodotcifko wychowawcze, pod red. I, Lepalczyk, Warszawa ,1974, s. 39. Ważność sytuacji komunikacyjnej dla przebiegu aktu komunikowania podkreślają mocno

Uwagi ó przedmiocie badań

,. ^: Podstawową sprawą jest odtworzenie repertuaru sytuacji kcrniunikai' cyjnych występujących w danej kulturze czytelniczej oraz ich typu-

logia ze względu ha silę i kierunek oddziaływania.    .    ₍

W p. 2.3. powiedzieliśmy, że czytanie jest zawsze połączone z inny- ^; , mi rodzajami działalności człowieka, te jest ono jedynym ze sposobów uczestnictwa w życiu zbiorowości. Wydaje się w związku z tym, iż sy- ' tuacje komunikacyjne porządkować można — na pierwszym etapie analizy — ze względu na ich związek z określonymi sferami aktywności/ itidzkiej, charakterystycznymi dla społeczeństwa danego miejsca i czasu. Istnieje wiele propozycji wyodrębniania sfer aktywności^w. Ich klasyfikacja nie może oczywiście zastąpić typologii sytuacji komunikacy j- ^: nych. Tej samej sferze odpowiadać może kilka różnych sytuacji. Tak • w drugiej połowie XIX w. było w przypadku sfery edukacji —odpowiadały jej dwie zupełnie różne, konfliktowe sytuacje: szkolnego przy- -musu lekturowego i nauki pozaszkolnej.

Moc sterownicza poszczególnych sytuacji komunikacyjnych wiąże się na ogół ze stopniem ich zinstytucjonalizowania..Przykładowo, zachowania czytelnicze członków nielegalnych organizacji uczniowskich w Kró-

łestwie Polskim odznaczały się znacznie mniejszą dowolnością i różno-

rodnością niż lektury w czasie wolnym. W pierwszym przypadku istniały ściśle określone normy wyboru i sposobów recepcji, przekazywane i wzmacniane poprzez częste interakcje pomiędzy członkami danego koła (kręgi publiczności przyjmowały postać grupy), w drugim zaś — normy nie były tak obowiązujące (m. in. dlatego, że i relacje międzyosobowe były mniej intensywne); cele, a więc i metody lektury miały charakter bardziej indywidualny.

O ile siłę oddziaływania sytuacji badać można poprzez stwierdzenie stopnia ich instytucjonalizacji, o tyle kierunek oddziaływania odtwarzać trzeba poprzez rekonstrukcję obowiązujących wzorów i norm lek-. tury⁹⁵.    •

Musimy pamiętać,.że ten sam osobnik może uczestniczyć w.kilku różnych sytuacjach komunikacyjnych; niektóre z nich są mu narzucane, w inne jest skłonny wchodzić ze względu na zgodność swego systemu. wartości z systemami w nich preferowanymi, w pewnych jednak

- socjolingwiści (P i o t r o w s k i, Z i ó I k o w s k i, op. cif, s. 59—69, 126—127, 137, .172—473, 224, 340—341; Bokszański, Piotrowski, Ziół ko wski, ojŁ-cifc, 5* 80—81),

^M Patrz np.: A: Wojciechowska, J. Koralewicz-Zębik, J. Łuty ński, M. Żelazo, Styl życia — problematyka teoretyczna i hadatcczal „Studia Socjologiczne", 1977, nr 1, s. 75; B. Suchodolski, Problemy upowszech-s niania nauki u> epoce współczesnej, [w zbiorze:] Pedapoffika dorosłych* Warszawa 1962, s. 267—300.    .    .,^J -~ •

w Pojęcie „normy” —, patrz: Głowiński, O konkretyzacji, (W;J op..:.efc-? . s. 107—108; Sławiński, O dzisiejszych normach^ s. 15—16.

.14 — Publiczność literacka