Problem mowy artykułowanej u neandertalczyków0001

C Ufw&rrrfr frwjpo po Gnsrjrzjft

i

i

1

\V|C )l ,ETTA N < IWACZEWSKA

Katedra Antropologii    i

Uniwersytet Wrocławski    i

1'UANC ISZEK M. RoSIŃSKi

Katedra Etnologii i Antropologii Kulturowej    i

Uniwersytet Wrocławski    j

Problem mowy artykułowanej    \

\

U NEANDERTALCZYKÓW    !

W PROWADZENIE

Odlcrycie półtora wieku temu (6 VIII 1856 roku) w dolinie Nean-der kolo Dusseldorfu 16 kości ,,człowieka dyluwialnego”, w tym górnej części czaszki, które zrzucono z nadkładem gliny z groty Fel-dhofera do doliny potoku Diissel, wywołało niemałą sensację, a zarazem polemiki naukowe, które nie ustały po dzień dzisiejszy. Dyskutowano nad morfologią, wiekiem, zaklasyfikowaniem taksonomicznym i kulturą tego osobnika; zastanawiano się. czy był przodkiem współczesnego człowieka. Opinie o nim, które cytuje Klaatsch [1920, s. 280-292], były bardzo rozbieżne, np. że charakteryzuje się „niesamowicie dzikim i zwierzęcym wyglądem, jak u dużych małp”, że musiał należeć do jakiegoś „brutalnego i dzikiego ludu”, że był to mongolski Kozak z armii Czerniczewa z 1814 roku, lub też jakiś „stary Batawijczyk” a nawet „biedny idiota - pustelnik”, albo osobnik patologiczny, którego szwy czaszki zrosły się przedwcześnie, która z tego powodu uległa zniekształceniu. Głośna stała się ekspertyza znanego patologa Rudolfa Yirchowa z 1872 roku, według której był to „osobnik stary, może nawet bardzo stary, który w swym życiu przeszedł różne choroby, między innymi krzywicę, urazy czaszki i gościec zniekształcający”. Określenie taksonomiczne Homo nean-derthalensis nadal temu znalezisku William King w 1863 roku podczas zebrania British Association for the Advencement of Science. Wprawdzie szczątki neandertalskie odkryto już wcześniej w Engis

w Belgu w 1829 roku orsz na Gibraltarze w 1848 roku, ale nie wzbudziły one większego zainteresowania [Arsuaga 2003, s. 82].

Obecnie znanych jest ponad 70 stanowisk, z których dobyto kilka tysięcy szczątków kostnych neandertalczyka. Większość z nich stanowią pojedyncze elementy kostne szkieletu. Lepszy stan zachowania wykazuje około 20 szkieletów, na podstawie których można stosunkowo dokładnie scharakteryzować ich budowę morfologiczną, wykazującą jeszcze sporo cech archaicznych, na przykład beczkowatą klatkę piersiową, masywną budowę kości długich, spłaszczone czoło, silne wały nad oczodołowe, wydatny prognatyzm twarzowy, dużą żuchwę i duży luk zębodołowy, przerwę zatrzonową, cofnięty występ bródkowy.

Nieraz w przeszłości różni autorzy, chcąc podkreślić „pośrednie” stanowisko w rodowodzie człowdeka, przesadnie charakteryzowali go#jako istotę ociężałą, głupawą, o małpim wyglądzie, nawet nie w' pełni wyprostowaną, Na przykład według Augustą i BuriiTa [1963, s. 84] neandertalczycy „mieli dość krótkie nogi, trochę zgięte w kolanach (...) górna część ich tułowia była trochę pochylona do przodu, jakby ciężka głowa ciągnęła ich tułów w dół. Neandertalczyk utrzymywał równowagę, zginając nieco nogi w stawach kolanowych”. Obecnie przyjmuje się, że ich postawa była w pełni spionizowana.

Jeszcze większe dyskusje toczono nad możliwościami psychicznymi neandertalczyków. W miarę coraz dokładniejszego poznania ich inwentarza kulturowego trzeba było rozstać się z dawnym paradygmatem, że były to tępe dzikusy. Coraz bardziej upowszechnia się także opinia, że „ten najbliższy krewny Homo sapiens dorównywał pod wieloma względami współczesnemu człowiekowi (...)/neandeN ftalczycy byffwspaniałemu łowcami, utrzlmrywalfspołeczne kontakty i przynajmniej krótko przed swoim wyginięciem 28.000 lat temu zajmowali się także sztuką” [Filser 2006, s. 20-23], Wytwarzali doskonalą broń myśliwską i specjalistyczne narzędzia kamienne, otaczali opieką osobników starych i kalekich, o czym świadczą na przykład znaleziska w La Chapelle-aux-Saints czy Slmmdar. Chowali też już w określony sposób swoich zmarłych, co zdaje się świadczyć, iż mieli już jakieś koncepcje życia pozagrobowego, co uchodzi za cechę typowo ludzką [Bielicki 1984, s. 190], Znane są nawet pochówki ze śladami barwników'. Ponieważ najczęściej spotykanym kolorem jest czarny można wnioskować, że populacje neandertalskie tę w la.ś