Problem mowy artykułowanej u neandertalczyków0002

104 W. Nowaczewska. F. M. Rosiński

nie barwę faworyzowali. Warto nadmienić, że wykopaliska ludzi współczesnych najczęściej zawierają barwniki czerwone. Nieraz kości czyszczono i zdobiono nacięciami. Neandertalczycy nosili ozdoby, które wytwarzali m.in. z zębów lisich. Ich struktura społeczna była podobna do subarktycznych ludów zbieracko-łowieckich. Wyleczone ciężkie uszkodzenia ciała świadczą, iż grupa pielęgnowała swych chorych. Polowali na duże, nawet niebezpieczne zwierzęta, które atakowali z bliska. Mięso ich stanowiło około 90% pożywienia. W przeciwieństwie do Homo sapiens neandertalczycy prawie, że nie jadali mięsa ptaków i ryb, co mogło się przyczynić do wyginięcia tej populacji, gdy zwierzyny łownej po znacznym oziębieniu się klimatu 30.000 lat temu coraz bardziej zaczęło ubywać [Filser 2006, s. 28-31]. Ale również inne przyczyny ich wymarcia około 27.000 lat temu brane są pod uwagę, na przykład genetyczne ich „wchłonięcie” przez napierające fale migracyjne współczesnego człowieka, dysponującego lepszą bronią i narzędziami, tak że neandertalczycy przegrywali walkę konkurencyjną o dostęp do zasobów żywnościowych. Być może odżywiali się zbyt jednostronnie, lub też ich dzietność była zbyt niska lub przeżywałność za mała. Bierze się też pod uwagę wytępienie neandertalczyków przez Homo sapiens, albo wyginięcie z powodu chorób zakaźnych przyniesionych przez człowieka współczesnego, na które nie byli odporni, albo też wymarcie wskutek zimna i głodu w surowych warunkach w okresie glacjalnym [Ewe 2005, s. 22-23],

Problemem „dyżurnym” jest kwestia, czy neandertalczyk potrafił mówić. Autorzy powołują się zwykle’ w tej sprawie na argumenty morfologiczne, archeologiczne, a ostatnio nawet paleogenetyczne. Poniekąd trudno sobie wyobrazić, jak bez mowy artykułowanej możliwa byłaby seryjna produkcja narzędzi kamiennych o określonym kształcie geometrycznym, tradycje pogrzebowe, wierzenia, skoordynowane techniki polowania itp. Można wskazać, że niektórzy autorzy byli skłonni już wcześniejszym homininom przypisać komunikację słowną. Na przykład według Schneidera [1988, s. 128] „na pewno już Homo ereetns potrafił porozumiewać się.słownie”; oczywiście tym bardziej „neandertalczyk był w stanie mówić, choć przypuszczalnie bardziej ociężale niż my”.

Mowa artykułowana to jedna z najbardziej złożonych, a zarazem unikalnych umiejętności człowieka współczesnego. Obecnie dysponujemy tylko pośrednimi dowodami na jej występowanie u kopalnych form ludzkich. Informacji o ewolucji lej wyjątkowej właściwości naszego gatunku dostarczają dwa podstawowe źródła dotyczące szczątków kostnych homininów.

Pierwsze z nich obejmuje analizę opartą na rekonstrukcji aparatu głosowego i elementów związanych bezpośrednio . wytwarzaniem głosu: krtani i gardła. Z racji tej. iż narządy zwią. aile mmvą na ogół nie zachowują się w materiale kostnym, gdyż nic ulega IM Iow li zacji, rekonstrukcje takie są możliwe dzięki podejmowanym pi ■ badaczy próbom ustalenia zależności między sposobem wyks/lakania pewnych elementów strukturalnych czaszki a budową szlaku glo sówego. Jedynym kostnym składnikiem aparatu głosowego jesi kość gnykowa. która należy do bardzo rzadkich znalezisk. Znaczenie moi fologicznej budowy tej kości dla odtwarzania struktury narządów' nadających ludzki charakter mowie jest jednak ciągle przedmiotem dysput.

Drugi rodzaj świadectw uzyskiwanych z kopalnych szczątków' czlo-wiekowatych stanowi analiza odlewów endokranialnych, będących źródłem informacji o zewnętrznej powierzchni mózgowia, szczególnie obszarów' występowania neuronalnych ośrodków' funkcji językowych.

Zachodzi więc pytanie: czy w świetle rozpatrywanych przez paleoantropologów dowodów na obecność zdolności mówienia u kopalnych form ludzkich możemy określić neandertalczyka, jako istotę mającą tę umiejętność wykształconą w typowy dla nas sposób, czy też istotnie ograniczoną w porów naniu z mową artykułowaną u nas, oraz kiedy mowa wykazywała w pełni współczesny charakter i czy było to wynikiem jej stopniowej, powolnej ewolucji, czy gwałtownej przemiany?

1. Rekonstrukcje aparatu głosowego neandertalczyka:

PODSTAWA CZASZKI JAKO ŹRÓDŁO WNIOSKOWAŃ O SPOSOBIE WYKSZTAŁCENIA NARZĄDÓW MOWA KOPALNYCH HOMININÓW

Rekonstrukcja budowy górnego odcinka układu oddechowego u kopalnych form ludzkich jest bardzo trudnym zadaniem, gdyż tkanki miękkie stanowiące istotną część tej struktury nie ulegają fosylizacji, a ważne, elementy kostne, takie jak kość gnykow'a i wyrostki rylcowate zwykle są nieobecne w kopalnym materiale kostnym.