Czy neandertalczyk posługiwał sie mową artykułowaną 0009

Wioletta Nowaczewska, Franciszek M. Rosiński

morfologii czaszki neandertalczyka także wskazują na występowanie u niego zdolności komunikowania się poprzez emisję artykułowanych dźwięków.

Wielkość kanału kostnego, przez który przechodzą nerwy związane z muskulaturą ludzkiego języka, jest u neandertalczyka bardzo podobna do obserwowanej u współczesnego człowieka i większa niż u wcześniejszych homininów. Sugeruje to, podobnie istotną jak u Homo sapiens, funkcję języka w powstawaniu mowy¹. Kość gnykowa neandertalczyka, odkryta w latach 80. XX w. wraz z innymi szczątkami kostnymi dorosłego osobnika (datowanymi na 60 tys. lat) w jaskini Kebara (Izrael), wykazuje bardzo duże podobieństwo do ludzkiej². Należy podkreślić, iż ludzką budowę tej kości stwierdzono także u bezpośrednich przodków neandertalczyków zamieszkujących Europę w środkowym plejstocenie; odkrycie to miało miejsce na stanowisku Sima de los Huesos w Atapuerca (Hiszpania)³*. Niestety, pomimo roli tej kości w budowie szlaku głosowego większość badaczy obecnie uznaje wnioskowanie o budowie aparatu głosowego tylko na podstawie jej morfologii za wysoce nieuprawnione, bo okazuje się, iż jej budowa nie odzwierciedla zmian w położeniu krtani względem podstawy czaszki, czyli nie mówi nam nic o lokalizacji krtani w szyi ani o położeniu języka u badanego osobnika⁴.

Żuchwy neandertalczyków nie wykazują guzowatości bródkowej. Cecha ta, jak i doły dwubrzuścowe (fossa digastrica) oraz guzki bródkowe (stanowiące elementy strukturalne kolca bródkowego), dotyczące także morfologii żuchwy, były często wymieniane przez wielu uczonych (jeszcze w pierwszej połowie XX w.) jako oznaki świadczące o występowaniu u danego hominina zdolności mowy artykułowanej⁵. C^OŚtatecźnie jednak~zakwestionowano ich znaczenie jako „markerów” tej umiejętno N ści. Niektórzy z badaczy zwracali bowiem uwagę na występowanie guzków bródko-! wych na żuch^ch-przedstaw-icieli Homo erectus - istot pojawiających się \v.zapisie kopal jTynTkTwiele -wcześniej od neandertalczyka i jego bezpośredniego przodka, co ' mogłoby sugerować ich bardziej zaawansowane niż u neandertalczyka zdolności (komunikacji werbalnej. Wniosek ten nie byłby zgodny z dominującym obecnie na ten temat poglądem⁶. Poza tym ogromna zmienność w formie i stopniu ekspresji tej cechy, obejmująca nawet jej brak, obserwowana u człowieka współczesnego

Czy neandertalczyk posługiwał się mową artykułowaną?    995

wyraźnie wskazuje na jej nieprzydatność do badań nad prehistorią mowy. Obecnie uważa się, iż wszystkie z cech budowy żuchwy proponowane jako morfologiczne wyznaczniki występowania umiejętności mowy u kopalnych człowiekowatych nie spełniają tej funkcji⁷².

*

Język i mowa to wyjątkowo złożone umiejętności charakterystyczne dla naszego gatunku. Według wielu antropologów nie ma jednak podstaw, aby sądzić, iż są one wyjątkowe tylko dla nas. Większość z nich uważa, iż neandertalczyk nie był pozbawiony zdolności językowych. Poglądu tego nie można jednak poprzeć bezpośrednimi dowodami, ale wiele przesłanek wynikających z badań genetycznych, analizy budowy neandertalskiego mózgowia, wiedzy na temat zachowań tych kopalnych człowiekowatych oraz prób rekonstrukcji morfologii ich szlaku głosowego przemawia na jego korzyść. Niestety, nie wiemy, do jakiego stopnia mowa neandertalczyków przypominała naszą i jak złożone były ich procesy myślowe, ale na pewno były to istoty inteligentne i wrażliwe, w^r pełni zasługujące na określenie - istoty ludzkie.

'² C. VogeJ, Ober den phylogenetischen Wert von Mandibeimerkmalen bei hahcren Primaten, „Zeitschrift fiir Morphologie und Anthropologie” 3961, 51/3, s. 281.

1

R.P. Kav [i wsp.], 7he hypoglosa! canal and the origin of human vocal behaviar, „Procecdings of the National Academy of Sciences USA” 1998, 95, s. 5417-5419.

2

^6/ O. Bar-Yosef li wsp.], New data on the origin of modern mar. in the Lewant, „Current Anthro-pology” 1986, vol. 27, s. 63-64; B. Arensburg [i wsp.], A middle paleolithic human hyoid bonę, „Naturę” 1989, 338, s. 758-760.

3

^6S 1. Martinez [i wsp.], Human hyoid hones from the middle Pleistocene sile oj the. Sima de los Huesos (Sierra de Atapuerca, Spain), „Journal of Human Evolution” 2008, 54, s. 118-124.

4

   J.T. Laitman ji wsp.], The Kebara hyoid: What car it tell us about the evolulion of the hominid vocal tractł, s. 254.

5

   W. Stę.ślicka, Ewolucja mowy, s. 57; E.A. Hoolon, Up from the ape, Macmillan & Co., New York 1957, s. 169.

6

   H.V. Yallois, 77te social life, s. 219; G.H.R. Koenigswald, Pithecanthropus and the Australopith-ecinae, in: Congres Geologicjue International, Catalogue des Hommes fossiles, Alger 1953, s. 32.