Czy neandertalczyk posługiwał sie mową artykułowaną 0009

Wioletta Alowaczewska, Franciszek M. Rosiński

morfologii czaszki neandertalczyka także wskazują na występowanie u niego zdolności komunikowania się poprzez emisję artykułowanych dźwięków.

Wielkość kanału kostnego, przez który przechodzą nerwy związane z muskulaturą ludzkiego języka, jest u neandertalczyka bardzo podobna do obserwowanej u współczesnego człowieka i większa niż u wcześniejszych homininów. Sugeruje to, podobnie istotną jak u Homo sapiens, funkcję języka w powstawaniu mowy¹. Kość gnykowa neandertalczyka, odkryta w latach 80. XX w. wraz z innymi szczątkami kostnymi dorosłego osobnika (datowanymi na 60 tys. lat) w jaskini Kebara (Izrael), wykazuje bardzo duże podobieństwo do ludzkiej^{2 3}. Należy podkreślić, iż ludzką budowę tej kości stwierdzono także u bezpośrednich przodków neandertalczyków zamieszkujących Europę w środkowym plejstocenie; odkrycie to miało miejsce na stanowisku Sima de los Huesos w Atapuerca (Hiszpania)¹. Niestety, pomimo roli tej kości w budowie szlaku głosowego większość badaczy obecnie uznaje wnioskowanie o budowie aparatu głosowego tylko na podstawie jej morfologii za wysoce nieuprawnione, bo okazuje się, iż jej budowa nie odzwierciedla zmian w położeniu krtani względem podstawy czaszki, czyli nie mówi nam nic o lokalizacji krtani w szyi ani o położeniu języka u badanego osobnika⁴.

Żuchwy neandertalczyków nie wykazują guzowatości bródkowej. Cecha ta, jak i doły dwubrzuśccwe (fossa digastrica) oraz guzki bródkowe (stanowiące elementy strukturalne kolca bródkowego), dotyczące także morfologii żuchwy, były często wymieniane przez wielu uczonych (jeszcze w pierwszej połowie XX w.) jako oznaki świadczące o występowaniu u danego hominina zdolności mowy artykułowanej⁵. ^Ostatecznie jednak zakwestionowano ich znaczenie jako „markerów” tej umiejętno-N ści. Niektórzy z badaczy zwracali bowiem uwagę na występowanie guzków bródko-(wych na żudwacji-przedstawicieli Homo erectus - istot pojawiających się, w zapisie kopatnymfowiele w&ześniej od neandertalczyka i jego bezpośredniego przodka, co mogłoby sugerować ich bardzief zaawansowane niż u neandertalczyka zdolności (komunikacji werbalnejy.Wniosek ten nie byłby zgodny z dominującym obecnie na ten temat poglądem'¹. Poza tym ogromna zmienność w formie i stopniu ekspresji tej cechy, obejmująca nawet jej brak, obserwowana u człowieka współczesnego

u

Czy neandertalczyk posługiwał się mową artykułowaną?    995

wyraźnie wskazuje na jej nieprzydatność do badań nad prehistorią mowy. Obecnie uważa się, iż wszystkie z cech budowy żuchwy proponowane jako morfologiczne wyznaczniki występowania umiejętności mowy u kopalnych człowiekowatych nie spełniają tej funkcji⁶.

*

Język i mowa to wyjątkowo złożone umiejętności charakterystyczne dla naszego gatunku. Według wielu antropologów nie ma jednak podstaw, aby sądzić, iż są one wyjątkowe tylko dla nas. Większość z nich uważa, iż neandertalczyk nie był pozbawiony zdolności językowych. Poglądu tego nie można jednak poprzeć bezpośrednimi dowodami, ale wiele przesłanek wynikających z badań genetycznych, analizy budowy neandertalskiego mózgowia, wiedzy na temat zachowań tych kopalnych człowiekowatych oraz prób rekonstrukcji morfologii ich szlaku głosowego przemawia na jego korzyść. Niestety, nie wiemy, do jakiego stopnia mowa neandertalczyków przypominała naszą i jak złożone były ich procesy myślowe, ale na pewno były to istoty inteligentne i wrażliwe, w pełni zasługujące na określenie - istoty ludzkie.

1

R.P. Kay [i wsp.], 71ie hypoglosal canal and the origin of human voca! behaviar, „Procecdings of the National Academy of Sciences USA” 1998, 95, s. 5417-5419.

2

^b' O. Bar-Yosef Ii wsp.], New data on the origin of modern mar. in the Lewant, „Current Anthro-pology” 1986, vol. 27, s. 63-64; B. Arensburg [i wsp.), A middlepaleolithic human hyoid bonę, „Naturę” 1989, 338, s. 758-760.

3

   1. Martinez [i wsp.], Human hyoid bonesfrom the middle Pieistocene sile of the. Sima de los Huesos (Sierra de Atapuerca, Spain), „Journal of Human 12volution” 2008, 54, s. 118-124.

4

   J.T. Laitman ji wsp.], 77ie Kebara hyoid: What can i! tell us about the erolulion of the hominid vocal tracti, s. 254.

5

⁷” W. Stę.ślicka, Ewolucja mowy, s. 57; E.A. Hooton, Up from the ape, Macmillan & Co., New York 1957, s. 169.

H.Y. Yallois, Tlte social life, s. 219; G.H.R. Koenigswald, Pithecanthropus and the Australopith-ecinae, in: Congres Geologicjue International, Catalogue des Hommes fossiles, Alger 1953, s. 32.

6

C. Vogel, Uber den phylogenetisćhen Wert von Mandibehnerkmahn bei hóhcren Primaten, „Zeitschrifi fiir Morphologie und Ąnthropologie” 1961, 51/3, s. 281.