Czy neandertalczyk posługiwał sie mową artykułowaną 0006

988 Wioletta Nowaczewska, Franciszek M. Rosiński

ny rozrost płata ciemieniowego i skroniowego". Pomimo zachowania pewnych cech archaicznych w budowie mózgu neandertalczyków, było ono jednak bardzo podobne do mózgu człowieka współczesnego, m.in. pod względem asymetrii półkul mózgowych (objawiającej się powiększeniem lew-ego płata potylicznego i prawego czołowego kory mózgowej)^{1 2}.

Dużą uwagę przywiązuje się również do tżw. ośrodka mowy Broki. W przypadku kopalnych istot ludzkich występowanie tego ośrodka na materiale endokranialnym (wewmątrznej powierzchni czaszki lub jej odpowiednim odlewie) jest interpretowane jako wyraźne świadectwa zdolności mówienia u danego hominina³. Ośrodek ten stanowi odpowiednio ukształtowana tylna część zakrętu czołowego dolnego (gyrus frontalis inferior), położona między gałęzią wstępującą i bruzdą przedśrodkows lewej półkuli mózgowej. Odpowiada on 44 polu cytoarchitektonicznemu Brodmana⁴.

Obecnie uwsża się, iż neandertalczycy nie mieli słabiej rozwiniętego niż u Homo sapiens obszaru ośrodka Broki związanego z kontrolą ruchu mięśni aparatu głosowego i wytwarzaniem dźwięków. Także ośrodek Wernickiego dotyczący rozumienia mowy nie był słabiej rozwinięty⁵. W przeszłości jednak poglądy na występowanie u neandertalczyków ośrodka mowy Broki nie były takie jednoznaczne. Np. w' 1911 r. Boule i Antbony twierdzili, że neandertalczyk z La Chapelle aux Saints posługiwał się tylko jakąś prymitywmą mową szczątkową, gdyż jego mózgowie wykazywało słabo rozwinięte pole 44⁶. W latach 60. i 70. XX w. wielu uczonych przypisywało neandertalczykom jedynie ograniczone zdolności komunikacji werbalnej, a nawet jej brak⁷. Ale nie brakowało też zupełnie odmiennych poglądów. Le May uważał, iż u wspomnianego powyżej osobnika analizowane pole mózgowia było bardzo dobrze rozwinięte - tak jak u człowieka współczesnego⁸. Należy jednak podkreślić, iż wmioskowsnie o mowie tylko na podstawie występowania ośrodka Broki może budzić pewne w^Tątpliw*ości, gdyż cecha ta, wyrawdzie o różnym stopniu ekspresji, występuje naw^:et u niższych naczelnych⁹. Nadto wyniki badań dotyczących uszkodzeń lub usunięcia tego ośrodka wskazują na możliwość przejęcia funkcji tego pola przez inne obszary mózgowia¹⁵⁶.

Wielu badaczy dość krytycznie oceniało i ocenia wnioskowanie o mowie jako funkcji genetycznej czy leż o zdolnościach intelektualnych istot człowiekowatych na podstawie reliefu wewnętrznej powierzchni neurocranium, gdyż struktura kory mózgowia osłonięta trzema błonami łącznotkankowymi pozostawia slaby ślad swojego ukształtowania na powierzchni kości'¹⁷. Nawet dobrze widoczne występowanie ośrodka mowy Broki u danego hominina może jedynie sugerować, iż miał on odpowiednie neurologiczne warunki do mówienia artykułowanego'¹⁸. Ludzki język jednak to przede wszystkim wyraz abstrakcyjnego myślenia, wiąże się z tworzeniem i operowaniem określonymi symbolami i pojęciami. Nasuwa się więc pytanie, czy neandertalczycy wykazywali jakieś zachowania świadczące o ich symbolicznym i abstrakcyjnym myśleniu. Dowody na przejawianie takich zachowań istotnie wspierałyby pogląd o posługiwaniu się przez nich mową.

Wiele argumentów przemawia za występowaniem u tych homininów złożonych zachowań wymagających symbolicznego myślenia. Zdaniem Erika Trinkausa, znawcy neandertalczyków, praktykowanie intencjonalnego grzebania zmarłych przez te istoty jest co najmniej tak stare jak w przypadku Homo sapiens*⁹. Nie jest wykluczone, iż zachowanie to było już charakterystyczne nawet dla przodków neandertalczy-ków, czego przykładem może być słynne znalezisko licznych szczątków homininów "w Sima de Los Huesos (w Hiszpanii), najprawdopodobniej intencjonalnie pochowanych, wraz z dużym kwarcowym, pięściakiem nienoszącym śladów- używania go jako narzędzia^{10 11 12 13 14}. O wrażliwości neandertalczyków' może dodatkowo świadcz vć specyficzny pochówek osobnika w jaskini Shanidar (w Iraku), którego ciało zostało złożone na kobiercu z pięknych kolorowych ziół i kwiatów. Dowodzą lego anuli/s warstwy ziemi znajdującej się pod szczątkami kostnymi zmarłego neandei talcn ka, w^: których stwierdzono obecność całych pylników' kwiatów polnych¹⁵ Ns and. i talczycy składali w grobach swoich zmarłych dary, które stanowił) ko-,, i    h

zwńerząt¹⁶. Znane są też przykłady stosowania przez neandertalczyków ozdób np ochry lub innych barwników⁷, m.in. zawierających tlenki manganu, np do mmImu a

1

•^v Tamże, s. 338.

2

   R.L. Holloway, The poor brain oj Homo sapiens neanderthalensis: Sec what you please, in: Anceslors: The kard evidence,eds. E. Delson, A. R. Liss, New York 1985, s. 319-324.

3

   R. Lewin, Wprowadzenie s. 334-345.

4

   H.V. Vallois, 7he social lifc of early Man; The evidencc ojskeletons, in: Social Uje ojearly Mar., ed. S.L. Washburn, Aldine Pub). Co., Chicago 1961, s. 214-235.

5

   T.P. Schocneinann, Evolution oj the Size and Function Areas oj the Humań Brain, „Annual Review of Anthropology” 2006, 35, s. 20; K. Harvati, Neanderthals and their conlemporaries, in: Hand-book ojPaleoanthrapology (Phylogeny of Hominids), vol. 3, s. 1733-1734.

6

   M. Bule, R. Anlhony, Uemcephule de Fhomme fossik de La Chapelle aux Saints, „L’Anthropologie” 1911, 22, s. 129-196.

7

   H.V. Vallois, The social Uje, s. 220.

8

   M. Le May, The lartguage capability oj Neanderthal Man, „American journal of Physical Anthropology” 1975, 42(1), s. 9.

9

   F.M. Rosiński, Kryteria morjologiczne i kulturowe prehistorycznej komunikacji werbalnej, „Studia Philosophiae Christianae” 1980,16/2, s. 104, cyt. za: G.V. Bonin, The emlution oj the human brain,

'Jhe Univcrsitv of Chicago Press, Chicago 1963; W. Steślicka-Mydbml;ii, ,'m\ niuitnniii funt, jmnihn i człowieka, PWN, Warszawa 1978.

10

F.M. Rosiński, Kryteria, s. 104, cyt. za: M. Maruszewski. Mowa <i itto-e PWN W hi- . .tu,t nni

11

^4/ W. Stęślicka, Ewolucja mowy w filogenezie człowieka. „Aclti l ^!niv« i-.ii.m-. w \ BttsifWU-nM-. I" I 197, s. 58.

12

   F.M. Rosiński, Kryteria, s. 105.

13

   E. Trinkaus, Humań Evalution: Neandertal Ce iw Speaka nur, s. 917 lt*-*l*»

14

^j0 J.M. Bermudez de Casiro [i wsp.J, The A łap tumu tlles and Hun ,’oiilrilmlton Ir the knowlrdgf ofhuman evolution in Europę, „Evolutionary Anthropology’' 2004, 13, -, 3"

15

A. Leroi-Gourhan, Comment on: Graee shoncontings: 'Ute nńdence for Neandertal burlal, „Cur-rent Anthropology” 1989, 30, s. 182; A. Leroi-Gourhan, The 1lowers fouttd with Shanidar IW a Nean derlhai burial in lraq, „Science" 1975, 190, s. 562 564.

16

Y. Rak [i wsp.J, A Neandertal infant front Amud Cave, lsniel. „Journal o( Ikiman I V()luiinn 1994, 26, s. 313-324. Zob. także; W. Nowaczewska, A. Hatuszko, Pochówek nranderłah, yk». w In,,