Czy neandertalczyk posługiwał sie mową artykułowaną 0006

988 Wioletta Nowaczewska, Franciszek M. Rosiński

ny rozrost płata ciemieniowego i skroniowego". Pomimo zachowania pewnych cech archaicznych w budowie mózgu neandertalczyków, było ono jednak bardzo podobne do mózgu człowieka współczesnego, m.in. pod względem asymetrii półkul mózgowych (objawiającej się powiększeniem lewsgo płata potylicznego i prawego czołowego kory mózgowej)^{1 2 3 4 5}.

Dużą uwagę przywiązuje się również do tżw. ośrodka mowy Broki. W przypadku kopalnych istot ludzkich występowanie tego ośrodka na materiale endokranialnym (wewnątrznej powierzchni czaszki lub jej odpowiednim odlewie) jest interpretowane jako wyraźne świadectwo zdolności mówienia u danego hominina^{6 7}. Ośrodek ten stanowi odpowiednio ukształtowana tylna część zakrętu czołowego dolnego (gyrus frontalis inferior), położona między gałęzią wstępującą i bruzdą przedśrodkows lew-ej półkuli mózgowej. Odpowiada on 44 polu cytoarchitektonicznemu Brodmana'¹⁰.

Obecnie uważa się, iż neandertalczycy nie mieli słabiej rozwiniętego niż u Homo sapiens obszaru ośrodka Broki związanego z kontrolą ruchu mięśni aparatu głosowego i wytwarzaniem dźwięków. Także ośrodek Wernickiego dotyczący rozumienia mowy nie był słabiej rozwińięty⁸. W przeszłości jednak poglądy na występowanie u neandertalczyków ośrodka mowy Broki nie były takie jednoznaczne. Np. w 1911 r. Boule i Antbony twierdzili, że neandertalczyk z La Chapelle aux Saints posługiwał się tylko jakąś prymitywmą mową szczątkowy, gdyż jego mózgowie wykazywało słabo rozwinięte pole 44'⁹. W latach 60. i 70. XX w. wielu uczonych przypisywało neandertalczykom jedynie ograniczone zdolności komunikacji werbalnej, a nawet jej brak¹⁰. Ale nie brakowało też zupełnie odmiennych poglądów. Le May uważał, iż u wspomnianego powyżej osobnika analizowane pole mózgowia było bardzo dobrze rozwinięte - tak jak u człowieka współczesnego¹¹. Należy jednak podkreślić, iż wmioskowsnie o mowie tylko na podstawie występowania ośrodka Broki może budzić pewme w^Tątpliw*ości, gdyż cecha ta, wprawdzie o różnym stopniu ekspresji, występuje nawst u niższych naczelnych¹². Nadto wyniki badań dotyczących uszkodzeń lub usunięcia tego ośrodka wskazują na możliwość przejęcia funkcji tego pola przez inne obszary mózgowia"⁵⁶.

Wielu badaczy dość krytycznie oceniało i ocenia wnioskowanie o mowie jako funkcji genetycznej czy też o zdolnościach intelektualnych istot człowiekowatych na podstawie reliefu wewnętrznej powierzchni neurocranium, gdyż struktura kory mózgowia osłonięta trzema błonami łącznotkankowymi pozostawia słaby ślad swojego ukształtowania na powierzchni kości'⁵⁷. Nawet dobrze widoczne występowanie ośrodka mowy Broki u danego hominina może jedynie sugerować, iż miał on odpowiednie neurologiczne warunki do mówienia artykułowanego'⁵⁸. Ludzki język jednak to przede wszystkim wyraz abstrakcyjnego myślenia, wiąże się z tworzeniem i operowaniem określonymi symbolami i pojęciami. Nasuwa się więc pytanie, czy neandertalczycy wykazywali jakieś zachowania świadczące o ich symbolicznym i abstrakcyjnym myśleniu. Dowody na przejawianie takich zachowań istotnie wspierałyby pogląd o posługiwaniu się przez nich mową.

Wiele argumentów^r przemawia za występowaniem u tych homininów złożonych zachowań wymagających symbolicznego myślenia. Zdaniem Erika Trinkausa, znaw¹-cy neandertalczyków⁷, praktykowanie intencjonalnego grzebania zmarłych przez te istoty jest co najmniej tak stare jak w przypadku Homo sapiens⁴⁹. Nie jest w'ykluczo-ne, iż zachowanie to było już charakterystyczne nawet dla przodków- neandertalczyków⁷, czego przykładem może być słynne znalezisko licznych szczątków homininów w Sima de Los Huesos (w Hiszpanii), najprawdopodobniej intencjonalnie pochowanych, w⁷raz z dużym kwarcowym pięściakiem nienoszącym śladów⁷ używania go jako narzędzia⁵⁰. O wrażliwości neandertalczyków- może dodatkowo świadcm specyficzny pochówek osobnika w jaskini Shanidar (w Iraku), którego ciało /ostało złożone na kobiercu z pięknych kolorowych ziół i kwiatów. Dow-odzą lego anallz\ warstwy ziemi znajdującej się pod szczątkami kostnymi zmarłego neandei ka, w⁷ których stwierdzono obecność całych pylników- kwiatów polnych'¹ N, m.i,. talczycy składali w grobach sw-oich zmarłych dary, które stanowiły 1<om i lu/m.h zwierząt⁵². Znane są też przykłady stosowania przez neaftdertalc/yków o -.lub np ochry lub innych barwników⁷, m.in. zawierających tlenki manganu, np do rnnlnua

Ihe Univcrsity of Chicago Press, Chicago 1963; W. Stęślicka-Myclhmkn. ,iin ,010/0010 n,,./,    ,

człowieka, PWN, Warszawa 1978.

⁴⁶ RM. Rosiński, Kryteria, s. 104, cyt. za: M. Maruszewski. Mowa a /mo-n; PWN Wars, aw,. p- u

^Ą/ W. Stęślicka, Ewolucja mowy w filogenezie człowieka. „ Acta biihri Miału. Wi oii n!.» \ i«>n m ■, jut 197, s. 58.

¹⁵⁸ F.M. Rosiński, Kryteria, s. 105.

'^ię E. Trinkaus, Humań Emlution: Neandertal Cene Speak\ out. 9| ’ |{‘ijq

⁵⁰ J.M. Bermudez de Castro [i wsp.j, 77if Atapuenn iita and their mitr/bnlwn /r tlw knowledgc of haman evolution in Europę, „Evolmionary Anthropology^M 2004, 13. s 3".

^5! A. Leroi-Gourhan, Comment on: Gnier shortcomlngs The addence for Neandertal hurial, „Rur rent Anthropology” 1989, 30, s. 182; A. Leroi-Gourhan, 'Ihe Iłomn faund with Shanidar l\. a Neon derthai hurial in łraq, „Science” 1975, 190, s. 562 564.

⁵² Y. Rak [i wsp.j, A Neandertal infant front Antud Cuve, hrae.l, ,Journal of Humań IwnlmiuH¹ 1994, 26, s. 313-324. Zob. także: W. Nowaczewska, A. Matuszku, Pochówek neamlerhti, cyka. w In,.

1

^J/ Tamże, s. 338.

2

R.L. Holloway, The poor brain oj Homo sapiens neanderthalensis: Sec what you please, in:

3

Ancestors: The kard eyidence.eds. E. Delson, A. R. Liss, New York 1985, s. 319-324.

4

³⁹    R. I,ew’in, Wprowadzenie s. 334-345.

5

⁴⁰    H.V. Vallois, The social lifc of early Man: The evidencc of skeletons, in: Social life oj early Mar., ed. S.L Washburn, Aldine Publ. Co., Chicago 1961, s. 214-235.

6

^4: T.P. Schocnemann, Evolution of the Size and Function Are.as of the Humań Brain, „Annual

7

Review of Anthropology" 2006, 35, s. 20; K. Harvali, Neanderthals and iheir conlcmporaries, in: Fland-

8

book oj Paleoantkropology (Phylogeny of Homiń idś), vol. 3, s. 1733-1734.

9

M. Bule, R. Anthony, Uemcephule de Fhomme fossile de La Chapelle aux Saints, „L’Anthropologie” 1911, 22, s. 129-196.

10

^/'¹ H.V. Vallois, The social Uje, s. 220.

11

M. Le May, The language capabiliiy oj Neandcrthal Mian, „American Journal of Physical Anlhropology” 1975, 42(1), s. 9.

12

^4_ RM. Rosiński, Kryteria morfologiczne i kulturowe prehistorycznej komunikacji werbalnej, „Studia Philosophiae Christianae" 1980,16/2, s. 104, cyt. za: G.V. Bonin, The evolution of the human brain,