Czy neandertalczyk posługiwał sie mową artykułowaną 0007

Wioletta Naw,a i i ku, l ianciszck M. Rosiński

*i,i swego ciała. / i.iw i'J *> lt> u yMępiijr także u kopalnych reprezentantów naszego ■atunku. Zachowanie i.. p. a it jil/,i).j leż wyniki badań Francesco d’Errico z uniwersytetu w Baidr.ur. 1 t• •! , “11 i \'I na dwóch neandertalskich stanowiskach we ■rancji „kredki” w\ i .aian* ■ minrialu o czarnej barwie. Badacz ten sądzi, iż były one wykorzystywane \ > u nrandei talczyka do zdobienia ciała, które mogło pełnić funkcję d.idath-- w hu,unikat ji o znaczeniu symbolicznym⁵³. Wiadomo również, że n< aiuk i tal; l “i “ . at opieką osoby stare i chore. Nadto wykonywał różne Rom laiir •• -d“t-ń ^; | “■■Mir . w sposób zorganizowany, polował nie tylko na małe / win/t i-i i- i < -hi: i,. duże; jużjego przodek wykonywał drewniane oszczepy słu-.• ,j: t ,!■■ i m lilia n. ierzyny z dużej odległości³⁴. Zgodnie z wynikami najnow-§MV|h liii fi narstd/u neandertalczyków nie można uznawać za prymitywniejsze Mm • >h\a ny» h przez kromaniończyków, gdyż pełniły swoją funkcję równie Ihf^i hit piiztunie bardziej wyrafinowane krzemienne wióry wytwarzane przez BpffiH gn flimio sapiens⁵⁵. Według Erika Trinkausa bardzo trudno wyobrazić sobie, aby iiihuwiinioin tym nie towarzyszyła komunikacja werbalna³⁶.

?Iraiuh i lalczycy potrafili zapewne myśleć symbolicznie, a także umiejętnie ope-rmyai abstrakcyjnymi pojęciami. Czy mogli jednak swobodnie emitować artykułowa n<- i'kreślone dźwnęki? Najwięcej wskazówek dotyczących ustalenia występowania wspomnianej zdolności u tych kopalnych istot ludzkich dostarczają ich szczątki I ustne. Obecność u neandertalczyków charakterystycznej dla nas budowy aparatu głosowego byłaby istotnym argumentem na rzecz poglądu o wykazywaniu przez nich zdolności zaawansowanej komunikacji werbalnej - mow^ry i języka. Najbardziej _tmne dla badań nad tym zagadnieniem są więc elementy czaszki, na podstawie któ-iwh można zrekonstruować budowę szlaku głosowego; problemem dla uczonych <•! .wino się jednak ustalenie, które z nich pozwalają w sposób pewny wnioskować u właściwościach mow^;v.

klawy współczesnej lanalologii. Medycyna, antropologia kultur, humanistyka, red. J. Kolbuszewski, IX, Włocławskie Towarzystwo Naukowe, Wrocław 2005, s. 262-265.

¹¹ I (ITi l ico. M. Soressi, Systemalic use of mąngancse pigment by the Pech-de-l'Azc' Neandertals: uiiplhulmns for the oriyyn of beluivlorul modernity, „Journal at Humań fwolutlon” 2002, 42, s. Al3; 1 i Im, r. |i wsp ], Au early case of coltn sembolian i hlin nu Im nwt/mi liumuiu m (Jalzeli ( nu nr nml Alllhiopnlufł)' 2004, 44.IU1 ’ I |, liaiłism, Siaeinulh pienieni im In lin Alithtfa 1’leisiui ene tif iOlilli ientrnl Ali hu 4 uront .mht<■(“•!<>■' mu. U fal IWO

' Ił llin iiic / iMifr pnlfiwlillih /imUfitt    /“•>»! s, Iniiitngun iiMifnitil f IsłUJt ’ !^y4'

a Sil? Bill W tiinui, u-1.'sta I kuliń^kt '/ęijiifŃMiii. =ii :*l-. U.iUmUH, i il N in

li tlui.lii: jl t j i ł Iż ii = j;.r i/iii!    “I U iffc ! j/U |fl Itit ‘ ‘jll >1 i 1 eHIffolli . ! 11 UI .

|#9g, 1§! t } : I •.!« 4 k Nil-I i I U‘i! li;, I .ifii^t iłtfffh Uitikl lin t hnlelf-ei iliMMIł nMł ilibiop

fi,iii t ■! tli liii* f4b fih-nnt fĄffjnę&f i n n    lii •*«•« nhAiihnh Heeltlie-J rh\t A.y-pfn^ dna twd

Ppiiptęil, ■ łffj j§4

t iiUii-iiii łraMia :    in|i..n * S>W Hrin

4. MOWA A LUDZKI APARAT GŁOSOWY -CZY NEANDERTALCZYK POTRAFIŁ POWIEDZIEĆ TO, CO MYŚLAŁ, W SPOSÓB RÓWNIE ŁATWY JAK MY?

Naczelne w porównaniu z innymi ssakami cechuje względnie duża różnorodność wydawanych dźwięków. W przypadku małp człekokształtnych są to liczne elementy fonacyjne, często podobne do ludzkich, na podstawie których mógłby powstać akustyczny system porozumiewania się między nimi. Niestety, u żadnego gatunku małp nie zaobserwowano nawet zaczątków mowy artykułowanej⁵⁷. Podejmowane w' przeszłości próby nauczenia szympansów⁷ wymawiania niewielkiej liczby słów nie przyniosły zadowalających rezultatów. Ci najbliżsi nam współcześni krewni potrafią jednak komunikować się za pomocą znaków⁷ - symboli, czego bardzo dobrym przykładem jest nabycie tej zdolności przez będącego pod specjalną opieką badaczy szympansa karłowatego - Kanzi⁵⁸. Jedną z najczęściej sugerowanych przyczyn braku mowy u szympansów⁷ jest specyficzne dla nich położenie krtani, gdyżjed odpowiednia lokalizacja ma duże znaczenie dla zdolności wydawania głosu.(Po urodzeniu krtań ludzkiego dziecka znajduje się w⁷ysoko względem podstaw⁷}⁷ czaszki, co pow^joduje oddzielenie dróg oddechowych od przewodu pokarmowego i chroni przed zachłyśnięciem się ssanym mlekiem. Niestety, taka lokalizacja krtani uniemożliw⁷ia wydawanie skomplikowanych dźwięków. W pierwszych latach życia pozycja krtani w stosunku do podstaw⁷)⁷ czaszki ulega stopniowo obniżeniu, co przyczynia się do powstania swoistego rodzaju „rezonatora” pozwalającego na wytwarzanie dźwięków⁵⁹!Do tej pory uważano, że proces obniżania się krtani jest cechą specyficzną tylko dla ludzi. Wyniki badania japońskich uczonych opublikowane w⁷ 2003 r, w prestiżowym piśmie „Proceeding of the National Association of Science” wskazują na występowanie podobnego zjawiska rówmież u szympansów⁷, czyli w⁷ „dzieeiństwie” u tych małp krtań także stopniowo się obniża. Zmiana ta ma jednak nieco odmienny charakter niż obserw⁷ow⁷ana u ludzi, gdyż krtań u szympansa obniża się w⁷ stosunku do kości gnykowej, lecz kość ta nie przesuwa się w^r dół względem /tkliwy. Uczeni sądzą, że la różnica może być przyczyną braku u małp zdolności artykulacji poszczególnych dźwięków⁷ charakterystycznych dla naszego języka'’⁰.

Położenie krtani, jako narządu odgrywającego fundamentalną rolę w⁷ powstawaniu dźwięku, ma więc duże znaczenie dla prawidłowej rekonstrukcji budowy szlaku głosowego. W przypadku narządu głosu podstawowym źródłem dźwnęku są drgania strun głosowych znajdujących się w⁷ krtani, a rezonatorem jest znajdują-

I Rusiński, Kryteria, s. 94 za: C.F. Hockell, Comment, „Currcnt Anlhropology" 1963, 4, s 303-304

), Komorowska, Uczłowieczenie małpy, „Wiedza i Życie” 1997, 6, s. 30.

⁹ ft. Lewin, Wprowadzenie, s. 346.

1 Nishimura [i wsp.], Descent of the larynx in chimpanzec infant s, l*NAS 3003. 100/12, s. 6930-

6933,