Problem mowy artykułowanej u neandertalczyków0003

i

i

106

W. Nowaczewska, F. M. Rosiński

Laitman i inni w latach 70. dwudziestego wieku wskazali na możliwość oceny zdolności mowy kopalnych homininów opartą na od-powiedniej interpretacji budowy podstawy czaszki. Zgodnie z ich koncepcją ukształtowanie podstawy czaszki to cecha konserwatywna charakteryzująca się małą zmiennością, gdyż obejmuje wiele ważnych anatomicznych systemów. Cechy tego obszaru czaszki mogą być więc określone jako silnie zdeterminowane genetycznie, co jednocześnie oznacza, że zmiany w tej części czaszki wskazują na istotne przekształcenia ewolucyjne [Laitman i in. 1979. s. 15]. Badania tych autorów dotyczące porównania anatomii górnych dróg oddechowych, szczególnie sposobu wykształcenia, funkcjonowania obszaru „nadkrtaniowego” u wybranych grup małp (reprezentantów rodzajów: Macaca, Hylobates, Symphalangiis, Pongo. Gońłla, Pan) i człowieka współczesnego (w różnym wieku osobniczym) wykazały występowanie ogólnego związku między formą podstawy czaszki uwarunkowaną wygięciem jej zewnętrznej powierzchni (między podniebieniem twardym a przednim brzegiem otworu wielkiego), a położeniem gardła i krtani w obrębie szyi [Laitman i in. 1979, s. 16].

W oparciu o wyniki tych badań wyróżniono dwa główne modele lokalizacji krtani: pierwszy, gdy narząd ten znajduje się nisko w obrębie szyi, co wiąże się ze znacznym wygięciem podstawy czaszki, i obserwowane jest u człowieka współczesnego (u osobników dorosłych). Drugi dotyczy wysokiej pozycji krtani współwystępującej z bardziej spłaszczoną i wydłużoną podstawą czaszki, obecną u badanych małp oraz dzieci do drugiego roku życia. Badania te podkreślają, jak bardzo ważna jest pozycja krtani w określaniu u danego osobnika sposobu oddychania, przełykania i artykulacji głosek (mowy) [Laitman i in. 1979, s. 16]. Naukowcy ci, sugerując się występowaniem u obecnie żyjących naczelnych podludzkich tego typu opisanych zależności, zrekonstruowali budowę aparatu głosowego u wybranych kopalnych form ludzkich, zakładając, iż ukształtowanie podstawy czaszki homininów może dostarczyć informacji o tym, jak był zbudowany ich aparat głosowy. Ocenili typ budowy podstawy czaszki, konstruując zewnętrzny profil jej wygięcia - linię biegnącą w płaszczyźnie strzałkowej pośrodkowej czaszki ustaloną na podstawie wybranych punktów kraniometrycznych, takich jak: prosthion,

Siuphyliun, hor mi on, sphenobosion, enuobusion [Laiiiiiaii i in. 1979, s. 16-17]¹.

Poddani takiej analizie reprezentanci klasycznych europejskich neandertalczyków (La Chapelle-aux-Saints, La Ferrassie 1, Circeo 1, Saccopstore 2, Gibraltar 1) ogólnie wykazały większe spłaszczenie podstawy czaszki niż u dorosłych osobników naszego gatunku, co zinterpretowano jako występowanie u nich węższego zakresu możliwości modyfikacji wydawanych dźwięków (czyli artykulacji), aniżeli u Homo sapiens [Laitman i in. 1979, s. 20, 26, 31 j.

Stopień wygięcia podstawy czaszki neandertalczyków wykazywał jednak pewną zmienność wykształcenia tej cechy. Profile zewnętrznego wygięcia podstawy czaszki u La Ferrassie, Monte Circeo 1, Saccopastore 2 odpowiadały profilowi występującemu u ludzkich dzieci w wieku od 6 do 11 lat. Natomiast okaz La Chapelle-aux-Saints różnił się istotnie od pozostałych objętych analizą neandertalczyków, gdyż profil jego podstawy czaszki był podobny do 2-4 letniego dziecka człowieka współczesnego [Laitman i in. 1979, s. 15, 30].

Laitman i inni [1979, s. 26, 30] ustalili też znaczne podobieństwo w formie wykształcenia profilu zewnętrznego wygięcia podstawy czaszki między gatunkiem Australopiihecus africanus ze Sterkfonte-in (Sts 5 -- „Mrs Pies”)², a występującymi obecnie małpami człekokształtnymi, co wskazywało na podobną u nich budowę aparatu głosowego. Identyczny wynik uzyskali - Laitman i Heimbuch dla analizowanej później taką samą metodą grupy płio- plejstoceńskich ho-

1

   \EmsdziciŁ>- punkt położony w płaszczyźnie pośrodkowej najbardziej ku przodowi w wyrostku zębodołowym szczęki między pośrodkowymi siekaczamik^m-

, DhyJionJ- punkt skrzyżowania szwu podniebiennego pośrodlcowego z limą łączącą punkty staphyiiolaterale; [Hormion f- punkt na przecięciu płaszczyzny pośrodkowej ze szczeliną klinowo-lemieszową oddzielającą skrzydła lemiesza od dolnej powierzchni trzonu kości klinowejbSnkenobasionH punkt w miejscu przecięcia płaszczyzny pośrodkowej ze szczeliną klinowo-potylicznąfLndoM-sjonjj punkt po wewnątrzczaszkowej stronie części podstawnej kości potylicznej. gdzie płaszczyzna pośrodkowa przecina granicę między zewnętrzną i wewnętrzną powierzchnią części podstawnej [przyp. red.].

2

   Materiał osteologiczny jest katalogowany i zostaje mu nadany numer identyfikacyjny. Stosowane skróty odpowiadają stanowiskom, gdzie szczątki zostały odkryte np.. A.l. - Hadar. CH - Chemeron, Ckn - Choukoudian, DNH - Drimo-len, ER - jezioro Turkana (Koobi Fora), LH - Laetolil, MLD - Makapansgat, OH - Oiduvai, S - Sangiran, Sk -- Swankrans, Sts - Sterkfontein, TM - Krom-draai, WT - jezioro Turkana (West Turkana) [przyp. red.].