Problem mowy artykułowanej u neandertalczyków0004

108 W. Nowaczewska, F. M. Rosiński

1    I 1    ’ C /

mm mów pokazów :{Mip 3 7/38ju_S lv47x(S K48|_vS K 8^Tay ng, KNM -

ER 406/OH 2fK⁽Q}|3^- fcirźdaniem sugerowana dla tych fonu ludzkich wysoka pozycja krtani i gardła wpłynęła na położenie i funkcjonowanie języka w jamie ustnej (gdyż cały język znajdował się w jamie ustnej), zmniejszając wielkość szlaku głosowego znajdującego się nad krtanią, co istotnie ograniczyło zdolność mowy. Według tych autorów jest bardzo prawdopodobne, że te plio- plejstoce-ńskie homininy oddychały, przełykały i artykułowały dźwięki podobnie, jak obecnie żyjące małpy człekokształtne [Laitman, Heimbuch 1982, s. 323-324, 334-335, 342]’.

Wnioskowano, iż w przypadku neandertalczyków obniżenie krtani nie było tak znaczne jak u dorosłych ludzi, lecz bardziej niż u austra-lopiteków mogło spowodować powiększenie części gardła znajdującej się nad krtanią [Laitman i in. 1979, s. 30-31].

Interesujących rezultatów dostarczyły również wyniki badań szczątków osobników z Steinheim i Broken Hill wskazujące na ich największe podobieństwo pod względem analizowanego profilu wygięcia podstawy czaszki do człowieka współczesnego (osób dorosłych i młodocianych). Uzyskany wynik sugeruje więc w pełni ludzką zdolność mowy tych homininów, co jest bardzo interesujące, gdyż te formy ludzkie są starsze od klasycznych europejskich neandertalczyków. Okazy takie jak Cro-Magnon 1, Pfeclmosti 4 miały już typowo ludzką (specyficzną dla dorosłego Homo sapiens) budowę podstawy czaszki [Laitman i in. 1979, s. 26, 30-31].

Laitman i inni [1979, s. 15, 30-31 ] obserwowane różnice w ukształtowaniu podstawy czaszki, a tym samym w budowie aparatu głosowego i zdolnościach mowy zinterpretowali jako świadectwo wyodrębnienia się dwóch linii ewolucyjnych obejmujących powstanie neandertalczyka i Homo sapiens. Należy jednak zaznaczyć, że wyniki ich badań były krytykowane przez wielu autorów; np., Arensburg podważał filogenetyczne znaczenie różnych stopni wygięcia podstawy czaszki, które jego zdaniem mogły mieć słaby wpływ na formę przestrzeni nadkrtaniowej szlaku głosowego i zdolność mowy. Antropolodzy wnioskowali tak w oparciu o występowanie dużej zmienności tej cechy u współczesnego Homo sapiens i prehistorycznych form ludzkich. Ocena bowiem pozycji kości gnykowej i krtani u kopalnych form ludzkich nie powdnna opieraćsię na analizie stopnia wygięcia podstawy czaszki, lecz głównie na morfologii żuchwy [Arensburg i in. 1990, s. 137, 140-142]. Określone zależności między budową podstawy czaszki a formą i położeniem narządu głosowego i związane z tym wnioskowanie o zdolnościach mowy muszą być dopiero pewnie ustalone. Krytyce także poddano poprawność pomiarów zrekonstruowanej podstawy czaszki La Chapelle-aux-Sainls stosowanych przez Laitmana i innych [1979, s. 23-24J. Odwoływano się do nowej rekonstrukcji czaszki tego osobnika dokonanej przez Heima, zgodnie z którą podstawa tej czaszki nie jest aż tak płaska [Laitman i in. 1979].

Według Frayera wyniki badań wykazują, że stopień wygięcia podstawy czaszki u La Chapelle oparte na nowej rekonstrukcji oraz u innych neandertalczyków mieści się w zakresie zmienności wartości tej cechy ustalonym dla górnopaleolitycznej i mezolity cznej próby czaszek Homo sapiens, co nie przemawia na korzyść poglądu o ograniczonych zdolnościach językowych neandertalczyków' [Lewin 3*002, s. 347]'.

2. Budowa szlaku głosowego ludzkiego noworodka

I SZYMPANSA JAKO MODEL REKONSTRUKCJI NARZĄDÓW MOWY NEANDERTALCZY KA ?

Lieberman i Crelin [1971], Lieberman i inni [1972] zrekonstruowali szlak głosowy neandertalczyka z La Chapcllc-aux-Saints 1 głównie w oparciu o porównanie z analogicznymi strukturami ludzkich noworodków i szympansa. Według nich czaszka ta wykazuje największe podobieństwo do czaszki noworodka ludzkiego, na co wskazuje wiele wspólnych dla nich cech. jak. lip.: ogólna morfologia podstawy czaszki, względna wielkość i położenie wyrostka skrzydło-watego kości klinowej, stopień wygięcia wyrostka rylcowatego, a także względna odległość między podniebieniem twardym a otworem wielkim. Ta ostatnia cecha została zinterpretowana jako wyrażająca podobieństwo neandertalczyków' i ludzkich noworodków w wielkości i kształcie sklepienia noso-gardzieli. Badacze ci określili pozycję krtani w obrębie szyi neandertalczyka, jako nieco niższą niż u noworodka ludzkiego i małp człekokształtnych, zaznaczając, iż niska pozycja krtani jest kluczowym aspektem morfologii ludzkiego aparatu głosowego [Lieberman, Crelin 1971. s. 208-209]. Dokonali także oceny zdolności artykulacji głosek badanego osobnika, wykorzystując odpowiednią symulację komputerową opartą na silikonowym